Τι είναι η επικοινωνία;
Είναι η ανάγκη να μοιραζόμαστε τις σκέψεις,
τα προβλήματα και τις εμπειρίες μας με ένα άλλο
πρόσωπο ή με περισσότερα άτομα ;
Είναι η ικανότητα να συνεννοούμαστε με
τρίτους και να συνεργαζόμαστε με τους δικούς μας
ανθρώπους ;
Είναι μια μέθοδος πληροφόρησης, μεταφοράς
και ανταλλαγής γνώσεων ή μήπως ένας τρόπος
προβολής και διάδοσης απόψεων ;
Είναι μια τακτική ανίχνευσης προθέσεων,
διαθέσεων, προσδοκιών ή μήπως διαπίστωσης
αντιδράσεων ;
Είναι μια διαδικασία διαλόγου,
διαπραγμάτευσης και πειθούς ;
9
(
Έννοια και Ορισμός της Επικoιvωvίας __________________________________________________________________
Τι είναι η επικοινωνία;
‘Επικοινωνία’ είναι η άμεση
ή έμμεση μετάδοση μηνυμάτων και άλλων
νοηματικών ερεθισμάτων
από ένα άτομο σε άλλο άτομο
ή από μια ομάδα ατόμων σε άλλη ομάδα
Δηλαδή, κάνουμε γνωστό σε κάποιον άλλο κάτι που μας
ενδιαφέρει και επιδιώκουμε να ενδιαφερθεί και εκείνος
για το ίδιο πράγμα.
Επομένως, πρόκειται για συνειδητή επιλογή μας και για
σχεδιασμένη ενέργεια.
Η επικοινωνία εξαρτάται κατά κύριο λόγο από εμάς τους
ίδιους. Για να υπάρξει επικοινωνία, ή έστω απόπειρα
επικοινωνίας, πρέπει να υπάρχει πρώτα η βούλησή
μας, η επιθυμία μας να επικοινωνήσουμε.
10
Έχουμε κάθε στιγμή τη δυνατότητα να κόψουμε όλες ή
μερικές από τις γέφυρες της επικοινωνίας μας με το
άτομο, με τα πρόσωπα και τις ομάδες που απορρίπτουμε
ως συνομιλητές.
Βεβαίως το ίδιο ισχύει και για την άλλη πλευρά, δηλαδή
από το άτομο, τα πρόσωπα ή τις ομάδες με τα οποία
επιδιώκουμε να επικοινωνήσουμε.
Κι αυτό γιατί η επικοινωνία είναι ένα παιχνίδι για δύο
παίκτες.
11
Άσκηση :
ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ‘ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ’ ΓΙΑ ΣΑΣ ;
Με τον αριθμό ‘1’ σημειώστε τον πιο σημαντικό απ’ όλους τους
ορισμούς της ‘επικοινωνίας’ κατά τη γνώμη σας, με το ‘2’ τον
δεύτερο πιο σημαντικό κ.ο.κ.
Μπορείτε να προσθέσετε εσείς και ένα επιπλέον, διαφορετικό
ορισμό – εκτός από τους πέντε που αναφέρονται – και να τον
τοποθετήσετε στην ανάλογη σειρά αξιολόγησης.
Εσωτερική ανάγκη για ανθρώπινη σχέση και επαφή
Ικανότητα συνεννόησης και συνεργασίας με τρίτους
Μέθοδος πληροφόρησης και τρόπος διάδοσης ιδεών
Τακτική διαπίστωσης προθέσεων και αντιδράσεων
Διαδικασία διαλόγου, διαπραγμάτευσης και πειθούς
Κάτι άλλο ; (διευκρινήστε τι ακριβώς)
Συνεργασθείτε με τον διπλανό σας για να κάνετε αυτή την άσκηση και μετά
συζητήστε την με τους υπόλοιπους συναδέλφους σας.
12
(
Η Σημασία της Επικοινωνίας
για τις ανθρώπινες σχέσεις __________________________________________________________________
Η επικοινωνία είναι συνώνυμη με την
ανθρώπινη σχέση και συνεννόηση. Μπορούμε
να φανταστούμε τη ζωή μας χωρίς επαφές με
τρίτους ; Όχι, βέβαια.
Το αναμενόμενο επακόλουθο και αποτέλεσμα
της επικοινωνίας είναι η αλληλεπίδραση και
η συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων
‘Σκέφτομαι άρα υπάρχω’
– είναι ένα πολύ
σωστό φιλοσοφικό γνωμικό.
Αλλά και η πρόταση ‘επικοινωνώ άρα
γνωρίζουν οι άλλοι ότι υπάρχω’
– είναι
επίσης ένα σωστό συμπέρασμα.
13
(
Πομποί, Μέσα, Μηνύματα
και Δέκτες μηνυμάτων __________________________________________________________________
Ο πομπός της επικοινωνίας (sender), δηλαδή
ο ομιλητής ή ο αποστολέας μηνυμάτων είναι
η πλευρά που παίρνει συνήθως
την πρωτοβουλία να μοιραστεί κάτι
με την άλλη πλευρά
Ο δέκτης της επικοινωνίας (receiver), είναι
η άλλη πλευρά, δηλαδή ο συνομιλητής ή
ο παραλήπτης των μηνυμάτων.
Βλέπουμε το σχήμα 1:
ΠΟΜΠΟΣ Αποστολέας
Ομιλητής
Ερέθισμα Μήνυμα
Παραλήπτης ΔΕΚΤΗΣ
Συνομιλητής
Ερέθισμα Μήνυμα
14
Στη διαδικασία της επικοινωνίας
μας απασχολούν τρία βασικά ερωτήματα :
z Πώς στέλνουμε μηνύματα,
πώς επικοινωνούμε;
z Τι λέμε, τι θέλουμε να δείξουμε;
z Τι καταλαβαίνει ο άλλος απ΄όσα λέμε
ή δείχνουμε;
Βλέπουμε το σχήμα 2:
ΠΟΜΠΟΣ Αποστολέας
Ομιλητής
Ερέθισμα Μήνυμα
Παραλήπτης ΔΕΚΤΗΣ
Συνομιλητής
Περιεχόμενο του μηνύματος
Αποκωδικοποίηση, ερμηνεία
του μηνύματος του πομπού
από το δέκτη
Μια γαλλική παροιμία λέει ‘δεν ξέρω τι είπα,
πριν ακούσω την απάντηση σε ό,τι έχω πει’.
15
Βλέπουμε το σχήμα 3:
ΠΟΜΠΟΣ Αποστολέας
Ομιλητής
Ερέθισμα Μήνυμα
Αποκωδικοποίηση
του μηνύματος του δέκτη
από τον πομπό
Περιεχόμενο του μηνύματος
Παραλήπτης ΔΕΚΤΗΣ
Συνομιλητής
Περιεχόμενο του μηνύματος
Αποκωδικοποίηση, ερμηνεία
του μηνύματος του πομπού
από το δέκτη
Ανατροφοδότηση Ανταπόκριση
Η ανταπόκριση του δέκτη κλείνει τον πρώτο κύκλο της
επικοινωνίας.
Όποια κι αν είναι η αντίδραση, ο πομπός θα καταλάβει τι
αποτελέσματα είχε η προσπάθειά του να επικοινωνήσει και
θα την αξιολογήσει.
Και στην περίπτωση ακόμα που ο δέκτης μείνει εντελώς
αδιάφορος ή απόμακρος στο μήνυμα του πομπού και δεν
απαντήσει, πάλι υπάρχει ανατροφοδότηση καθώς η αντίδραση
του δέκτη γίνεται φανερή ή ορατή στον αποστολέα.
16
ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
ΑΠΟΣΤΟΛΕΑΣ (ΠΟΜΠΟΣ) ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ
Το πρόσωπο που επικοινωνεί
ΜΗΝΥΜΑ
Το περιεχόμενο της Επικοινωνίας
ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Το όχημα που μεταφέρει το μήνυμα
ΠΑΡΑΛΗΠΤΗΣ (ΔΕΚΤΗΣ) ΤΟΥ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ
Το πρόσωπο με το οποίο επικοινωνούμε
17
(
Πλαίσιο, Είδη, Μορφές,
Συνθήκες και ΄Υφος Επικοινωνίας __________________________________________________________________
Το πλαίσιο της επικοινωνίας είναι το
περιβάλλον μέσα στο οποίο δρουν τα δύο μέρη,
ο πομπός και ο δέκτης. Καθορίζεται από
προσωπικούς λόγους, αιτίες, κοινωνικές και
εμπορικές συνθήκες, συμφέροντα κλπ.
Το πλαίσιο δημιουργεί από μόνο του μια
κατάσταση και επιβάλλει εκ των προτέρων
ορισμένους κανόνες που δεν μπορούμε
να αγνοήσουμε
Άλλο είναι π.χ. το οικογενειακό πλαίσιο
επικοινωνίας, άλλο το πολιτικό, το συνδικαλιστικό ή
το επαγγελματικό πλαίσιο.
Διαφορετικοί κανόνες διέπουν το πρώτο και
διαφορετικοί το δεύτερο, το τρίτο κ.ο.κ.
18
ΕΙΔΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
η Λεκτική Επικοινωνία
προφορική, γραπτή και ηλεκτρονική επικοινωνία
η Μη-λεκτική Επικοινωνία
επικοινωνία με τη χρήση συμβόλων ή με τη γλώσσα του
σώματος
ΜΟΡΦΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Διαπροσωπική Επικοινωνία
μεταξύ δύο ανθρώπων, δηλαδή μεταξύ ενός πομπού και
ενός δέκτη
Συλλογική ή Μαζική Επικοινωνία
ανάμεσα σε ένα πομπό και πολλούς δέκτες ή ανάμεσα σε
πολλούς πομπούς και δέκτες ταυτόχρονα
ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Οι Λέξεις, ο Λόγος και η Ομιλία,
ήταν για πολλά χρόνια το πιο δυνατό μέσο
Η Εικόνα, σε συνδυασμό με το Λόγο,
κατέχει σήμερα μάλλον την πρώτη θέση
19
ΔΙΑΥΛΟΙ ή ΚΑΝΑΛΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
είναι τα οχήματα μεταφοράς των μηνυμάτων και οι
τρόποι με τους οποίους υλοποιούνται οι επαφές
ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΧΩΡΟΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
διαμορφώνουν μερικές φορές το πλαίσιο, το περιβάλλον
και τις συνθήκες μέσα στις οποίες πραγματοποιείται αυτή
η επαφή
ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
παίζουν ρόλο στην επιτυχή μετάδοση του μηνύματος
ΥΦΟΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
προσδιορίζει το κλίμα και την ατμόσφαιρα που επιθυμεί
να δημιουργήσει ο αποστολέας του μηνύματος.
Το ύφος έχει σχέση με τον τόνο της φωνής μας αν
πρόκειται για προφορική επικοινωνία, εξαρτάται κυρίως
από την έκφραση του προσώπου μας και από τις
χειρονομίες μας όταν έχουμε μη-λεκτική επικοινωνία ή
χαρακτηρίζεται από το λεξιλόγιο και τις εκφράσεις που
διαλέγουμε στη γραπτή επικοινωνία.
20
Βλέπουμε το σχήμα 4:
Πλαίσιο, είδη, μορφές, συνθήκες
και ύφος επικοινωνίας του πομπού
ΠΟΜΠΟΣ Αποστολέας
Ομιλητής
Ερέθισμα Μήνυμα
Αποκωδικοποίηση
του μηνύματος του δέκτη
από τον πομπό
Περιεχόμενο του μηνύματος
Παραλήπτης ΔΕΚΤΗΣ
Συνομιλητής
Περιεχόμενο του μηνύματος
Αποκωδικοποίηση, ερμηνεία
του μηνύματος του πομπού
από το δέκτη
Ανατροφοδότηση Ανταπόκριση
Πλαίσιο, είδη, μορφές, συνθήκες
και ύφος επικοινωνίας του πομπού
Όποιο είδος, μορφή ή ύφος κι αν επιλέγουμε η
επικοινωνία χρειάζεται καλή προετοιμασία.
Ένας πολιτικός έλεγε : ‘όταν πρόκειται να κάνω μια
ομιλία τριών ωρών προετοιμάζομαι μέσα σε τρία
λεπτά, όταν όμως πρόκειται να μιλήσω μόνο για τρία
λεπτά προετοιμάζομαι επί τρεις ολόκληρες ώρες’…
21
(
Αποτελεσματική Επικοινωνία __________________________________________________________________
Η επικοινωνία γίνεται για κάποιο λόγο και
αιτία. Προέρχεται από ορισμένες ανάγκες που
καταλήγουν σε συγκεκριμένους στόχους
Βλέπουμε το σχήμα 5:
ΠΟΜΠΟΣ Αποστολέας
Ομιλητής
Ερέθισμα
Μήνυμα του πομπού
Στόχοι του μηνύματος
του δέκτη
Παραλήπτης ΔΕΚΤΗΣ
Συνομιλητής
Στόχοι του μηνύματος
του πομπού
Ερμηνεία του μηνύματος
Ανταπόκριση του δέκτη
Όσο συμπίπτουν οι ανάγκες και οι στόχοι του ενός και
του άλλου, τόσο πιο αποτελεσματική είναι η
επικοινωνία.
22
Εμπόδια στην επικοινωνία
Η γλωσσική και εννοιολογική σύγχυση, η παρερμηνεία
ή η παρεξήγηση είναι μια δυσκολία που δεν αφορά
μόνο τη χρήση ξένων γλωσσών αλλά και της μητρικής.
Οι δύο συνομιλητές μπορεί να νομίζουν ότι μιλούν την
ίδια γλώσσα, ενώ στην πραγματικότητα δίνουν
διαφορετική σημασία στις έννοιες που χρησιμοποιούν.
Άλλος κίνδυνος σύγχυσης μπορεί να αφορά την
ταυτόχρονη αποστολή πολλών μηνυμάτων από
διαφορετικούς πομπούς στον ίδιο δέκτη.
Αντικειμενικό πρόβλημα στην επικοινωνία είναι και οι
εξωγενείς παράγοντες (τυχαίοι θόρυβοι στο περιβάλλον
της επικοινωνίας, αναγκαστικές διακοπές στη μετάδοση
μηνυμάτων, βλάβη στο κανάλι της επικοινωνίας,
παρεμβάσεις τρίτων φορέων κλπ.) που την εμποδίζουν να
ολοκληρωθεί.
Η έλλειψη αυτογνωσίας και αυτοκριτικής είναι ένα
ακόμη πρόβλημα και ίσως το πιο συνηθισμένο
φαινόμενο μετά από μια αποτυχημένη επικοινωνία ή
επαφή. Σπάνια σκεφτόμαστε ότι για την αποτυχία μπορεί
να μη φταίνε οι άλλοι, αλλά εμείς
23
Μέθοδοι και Τεχνικές Επικοινωνίας
Η ευγένεια αφοπλίζει και τον πιο δύσκολο συνομιλητή
γιατί ως γνωστόν ‘η συμπεριφορά δημιουργεί
συμπεριφορά’.
Η προβολή επαρκών γνώσεων και ικανοτήτων
δημιουργεί κλίμα εμπιστοσύνης.
Ο σεβασμός της προσωπικότητας του άλλου αποτρέπει
προσωπικές προσβολές και παρεξηγήσεις.
Η φιλική διάθεση αλλά και η ευχάριστη ατμόσφαιρα
μειώνουν τα αντικειμενικά εμπόδια και προδιαθέτουν
ευνοϊκά.
Η αισιόδοξη προοπτική της επικοινωνίας και η θετική
σκέψη αναιρούν τις αρνητικές αντιδράσεις, τις επιθετικές
διαθέσεις και τις αμφιβολίες.
Η διακριτικότητα μας προφυλάσσει από υπεροψίες,
ειρωνείες και ατυχείς χειρισμούς.
Η ευελιξία μας επιτρέπει να βγαίνουμε από αδιέξοδα
αναζητώντας εναλλακτικές καταστάσεις.
24
Για να ανταποκρινόμαστε σ’ αυτές τις μεθόδους και τεχνικές πρέπει να
αποφεύγουμε ορισμένες αρνητικές λέξεις και εκφράσεις και στη θέση
τους να χρησιμοποιούμε άλλες, θετικές. Π.χ.:
Αντί να πούμε Μπορούμε να λέμε
‘δεν συμφωνώ μαζί σας επειδή,
όπως βλέπετε, οι επιδιώξεις μας
είναι εντελώς διαφορετικές…’
‘θα συμφωνούσα μαζί σας αν
μπορούσαμε να αναζητήσουμε
κοινές επιδιώξεις …’
‘λυπάμαι, που δεν καταφέραμε να
καταλήξουμε σε καμιά
συμφωνία..’
‘θα χαρώ πολύ να βρούμε κάποτε
μια λύση…’
‘δυστυχώς, δεν μπορούμε να
ικανοποιήσουμε το αίτημά σας
τώρα…’
‘πιστεύω ότι θα μπορέσουμε να
ικανοποιήσουμε το αίτημά σας
αργότερα αν…’
‘δεν νομίζω ότι σας συμφέρει
καθόλου να έλθετε σε ρήξη με
τους…’
‘νομίζω ότι σας συμφέρει πολύ
περισσότερο να βρίσκεστε σε
καλές σχέσεις με τους…’
‘κάνετε μεγάλο λάθος σ’ αυτό το
ζήτημα…’
‘μήπως θα ήταν καλύτερα να
ξανασκεφθείτε αυτό το ζήτημα…’
‘θα σας πω εγώ τι συμβαίνει…’ ‘ας δούμε μαζί τι συμβαίνει…’
‘είστε ανόητοι, δεν γίνονται εδώ
τέτοια πράγματα…’
‘σας διαβεβαιώνω ότι η πολιτική
μας δεν έχει σχέση με…’
‘με συγχωρείτε που σας διακόπτω
και σας ενοχλώ τέτοια ώρα…’
‘θα ήθελα να σας απασχολήσω
μόνο για ένα λεπτό με…’
‘μη διστάσετε να μας ενοχλήσετε
όποτε θέλετε …’
‘είμαστε στη διάθεσή σας όποτε
μας χρειασθείτε…’
‘πέστε μου αν είστε παντρεμένος,
χωρισμένος, αν έχετε παιδιά,
περιουσία κλπ.;…’
‘θα χρειασθεί να μας δώσετε τώρα
κάποια προσωπικά στοιχεία που
μας είναι απαραίτητα για…’
25
Η ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΑΚΡΟΑΣΗ είναι μια ακόμα τεχνική αποτελεσματικής επικοινωνίας
που αφορά κυρίως το δέκτη μηνυμάτων.
Πρόκειται για την ικανότητά μας να ακούμε
προσεκτικά τον συνομιλητή μας χωρίς να τον
διακόπτουμε και χωρίς να σκεφτόμαστε συνέχεια τη
δική μας άποψη ή επιθυμία την ώρα που εκείνος
διατυπώνει τη δική του πρόταση.
Όταν ακολουθούμε παθητική ακρόαση, τότε περιμένουμε
την ευκαιρία να διακόψουμε το συνομιλητή μας με τη
φράση ‘ναι, αλλά…’ Αυτό δείχνει ότι ενδιαφερόμαστε
περισσότερο για τη δική μας γνώμη παρά για την
πληροφορία που μας δίνει ο άλλος.
Οι αιτίες που εξηγούν την έλλειψη αυτής της ικανότητας
είναι ότι μας αρέσει ν’ ακούμε μόνο ότι μας συμφέρει, ότι
θέλουμε να έχουμε τον έλεγχο και να περνάει πάντοτε το
δικό μας, ότι είμαστε δογματικοί στις απόψεις μας και, το
χειρότερο, ότι δεν προσπαθούμε να βρίσκουμε κοινά
αποδεκτές λύσεις.
Επικοινωνία χωρίς ισότιμη συμμετοχή στο διάλογο,
χωρίς ουσιαστική διαπραγμάτευση, χωρίς αμοιβαίες
υποχωρήσεις αλλά και χωρίς αμοιβαίο όφελος είναι
‘διάλογος κουφών’ ή απλώς ‘κήρυγμα για πιστούς’.
26
Άσκηση :
ΠΕΙΤΕ ΤΟ ΜΕ ΕΝΑ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΤΡΟΠΟ !
Διαβάστε τις παρακάτω προτάσεις ή εκφράσεις και
προσπαθήστε να τις αντικαταστήσετε με άλλες που θα
εκφράζουν πιο θετική αντίληψη, θα έχουν περίπου το ίδιο
νόημα αλλά θα κρατούν ανοικτές τις πόρτες της επικοινωνίας.
Αντί να πείτε… Μπορείτε να λέτε…
‘Άσε με ήσυχο, δεν έχω καμιά
όρεξη να σου μιλήσω…’
‘Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα,
έτσι κι αλλιώς η εργοδοσία θα
περάσει το δικό της…’
‘Είσαι ψεύτης, δεν πιστεύω ούτε
μια λέξη απ’ όσα μου είπες…’
‘Σ’ όλη την Ευρώπη αυτό γίνεται
τώρα, αναγκαστικά θα το
υποστούμε κι εμείς…’
‘Αποκλείεται να γίνει αυτό που
λες…’
‘Δεν θα μου πεις εμένα τι να κάνω !
Εγώ ξέρω καλύτερα από σένα…’
‘Όχι, δεν θα πάρεις άλλη
προθεσμία, αρκετά μέχρι εδώ !…
Συνεργασθείτε με τον διπλανό σας για να κάνετε αυτή την άσκηση και μετά
συζητήστε την με τους υπόλοιπους συναδέλφους σας.
27
(
Προσωπική και Κοινωνική Επικοινωνία __________________________________________________________________
Προσωπική είναι η επικοινωνία μεταξύ δύο φυσικών
προσώπων η οποία είτε δεν αφορά τρίτους ή αφορά μόνο ένα
περιορισμένο κύκλο ατόμων που συνδέονται μεταξύ τους
(οικογένεια, συγγενείς, φίλοι, γνωστοί κλπ.).
Αντίθετα, η Κοινωνική Επικοινωνία εμπλέκει πολλούς
πομπούς και δέκτες μηνυμάτων οι οποίοι δεν είναι απαραίτητα
γνωστοί μεταξύ τους ούτε συνδέονται ο ένας στον άλλον. Αυτή
η επικοινωνία αφορά ευρύτερες ομάδες ανθρώπων ή ακόμα και
ολόκληρη την κοινωνία
Για παράδειγμα, η Κoιvωvική Επικoιvωvία περιλαμβάvει :
τη Δημόσια Επικoιvωvία
τηv Πoλιτική Επικoιvωvία
τηv Εμπoρική Επικoιvωvία
τηv Εργoδoτική Επικoιvωvία
τη Συvδικαλιστική Επικoιvωvία
28
(
Συνδικαλιστική Επικοινωνία __________________________________________________________________
Η Συνδικαλιστική Επικοινωνία διαφέρει από τις υπόλοιπες
κατηγορίες ως προς το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται και το
περιβάλλον της.
Στην Συνδικαλιστική Επικοινωνία, ο πομπός είναι οι
συνδικαλιστές ενώ οι κυριότεροι δέκτες είναι :
(1) οι εργαζόμενοι – μέλη του Σωματείου,
(2) η Διοίκηση της επιχείρησης και
(3) γενικότερα η Κοινή γνώμη
Τα μηνύματα αυτής της επικοινωνίας αφορούν τα αιτήματα,
τις διεκδικήσεις και την προάσπιση των δικαιωμάτων των
εργαζομένων
Ως μορφές και μέσα επικοινωνίας χρησιμοποιούνται συνήθως οι
ανακοινώσεις, οι περιοδείες, οι συνελεύσεις κλπ.
29
ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
‘Η συvδικαλιστική πoλιτική πoυ στoχεύει vα
διαμoρφώσει τo μέλλov μπoρεί vα είvαι αξιόπιστη μόvo
αv επιτύχoυμε vα πρoσελκύσoυμε vέες κατηγoρίες
εργαζoμέvωv και αv αυξήσoυμε τo κύρoς της ιδιότητας
τoυ μέλoυς για τα υπάρχovτα μέλη μας.
΄Ομως, τα συvδικαλιστικά στελέχη δεv είvαι επαρκώς
πρoετoιμασμέvα γι’ αυτό τo ρόλo. Στo μέλλov, τα
συvδικάτα θα χρειάζovται στελέχη πoυ δεv θα
πρoσπαθoύv τόσo vα εφαρμόζoυv έτoιμες απoφάσεις,
αλλά μάλλov θα μπoρoύv vα συμμετέχoυv σε μιά vέα,
δημιoυργική μoρφή διαλόγoυ.
Με άλλα λόγια, η σκιαγράφηση τωv πρoσόvτωv τωv
συvδικαλιστικώv στελεχώv θα πρέπει vα αλλάξει
δίvovτας μεγαλύτερη έμφαση σε δεξιότητες
επικoιvωvίας, στηv ικαvότητα χειρισμoύ
συγκρoύσεωv, κριτικής σκέψης και στη δυvατότητα
καιvoτoμιώv.’
(Από απόφαση της UNI – Διεθνούς Συνδικαλιστικής Ένωσης)
30
ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Πώς πρoσεγγίζoυμε τo θέμα : θέτoυμε πέvτε απλές ερωτήσεις
(Πoιό σχέδιο επικοινωνίας έχουμε ;
Πoιό μήνυμα στέλνουμε ;
(Πoιός επικοινωνεί ;
Πoιός στέλνει το μήνυμα ;
(Γιατί επικοινωνούμε ;
Γιατί στέλνουμε το μήνυμα ;
(Πώς επικοινωνούμε ;
Πώς στέλνουμε το μήνυμα ;
(Με πoιόv επικοινωνούμε ;
Σε πoιόv στέλνουμε το μήνυμα ;
31
Άσκηση :
ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Επιλέξτε τον τίτλο μιας συνδικαλιστικής διεκδίκησης, ενός αιτήματος ή
μιας ενέργειας για την προάσπιση δικαιωμάτων (π.χ. ‘υπογραφή
συλλογικής σύμβασης εργασίας’, ‘ασφαλιστικό’, ‘αυξήσεις μισθών’,
‘επιδόματα’, ‘ωράριο’, ‘κανονισμοί εργασίας’ κλπ.) που εσείς θεωρείτε
ιδιαίτερα σημαντική σε μια δεδομένη στιγμή.
Περιγράψτε τη στρατηγική και τις εvέργειες πoυ απαιτεί το σχέδιο
επικοινωνίας για το αίτημα το οποίο επιλέξατε :
z σε πoιoύς θα απευθύvεται η επικoιvωvία
z ποιό θα είναι τo περιεχόμεvo και η μoρφή
τωv μηvυμάτωv
z πoιός θα μεταφέρει αυτά τα μηvύματα
z πoιά μέσα μαζικής εvημέρωσης
ή πηγές θα χρησιμoπoιηθoύv
z με πoιό χρovικό πρόγραμμα ;
z με πoιό πρoϋπoλoγισμό ;
z με πoιό σκoπό ;
Συνεργασθείτε με τον διπλανό σας για να κάνετε αυτή την άσκηση και μετά
συζητήστε την με τους υπόλοιπους συναδέλφους σας.
32
Άσκηση :
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Επιλέξτε τον τίτλο μιας συνδικαλιστικής διεκδίκησης, ενός αιτήματος ή
μιας ενέργειας για την προάσπιση δικαιωμάτων (π.χ. ‘υπογραφή
συλλογικής σύμβασης εργασίας’, ‘ασφαλιστικό’, ‘αυξήσεις μισθών’,
‘επιδόματα’, ‘ωράριο’, ‘κανονισμοί εργασίας’ κλπ.) που εσείς θεωρείτε
ιδιαίτερα σημαντική σε μια δεδομένη στιγμή.
Περιγράψτε τα πρόσωπα που αντιστοιχούν στους τέσσερις ρόλους του
αιτήματος το οποίο επιλέξατε (1.Φορείς, 2.Οργανωτές, 3.Αποδέκτες και
4.Επωφελούμενοι της επικοινωνίας), έχοντας υπόψη ότι μερικοί μπορεί
να παίζουν περισσότερους από ένα ρόλους :
z ποια είναι τα πρόσωπα που εμπλέκονται
στην επικoιvωvία ;
z ποια συμφέροντα, κίνητρα, επιδιώξεις και
προσδοκίες έχουν το καθένα από αυτά τα πρόσωπα ;
z πόσο αντικειμενικά, δικαιολογημένα και ρεαλιστικά
είναι τα θέματα που προωθούν, τα αιτήματα και
οι διεκδικήσεις τους ;
z τι πρέπει να προσέξει η ομάδα επικοινωνίας
όταν θα διατυπώσει τα μηνύματα που θα εκφράσουν
τα αιτήματα και τις διεκδικήσεις τους ;
Συνεργασθείτε με τον διπλανό σας για να κάνετε αυτή την άσκηση και μετά
συζητήστε την με τους υπόλοιπους συναδέλφους σας.
33
Άσκηση :
ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
Επιλέξτε τον τίτλο μιας συνδικαλιστικής διεκδίκησης, ενός αιτήματος ή
μιας ενέργειας για την προάσπιση δικαιωμάτων (π.χ. ‘υπογραφή
συλλογικής σύμβασης εργασίας’, ‘ασφαλιστικό’, ‘αυξήσεις μισθών’,
‘επιδόματα’, ‘ωράριο’, ‘κανονισμοί εργασίας’ κλπ.) που εσείς θεωρείτε
ιδιαίτερα σημαντική σε μια δεδομένη στιγμή.
Εξετάστε τις συνθήκες, στοιχεία και δεδομένα που επηρεάζουν θετικά ή
αρνητικά ένα σχέδιο επικοινωνίας, σχετικό με το αίτημα το οποίο
επιλέξατε :
z ποια είναι τα εσωτερικά και εξωτερικά εμπόδια ;
z ποιες είναι οι προκλήσεις και οι ευκαιρίες ;
z ποια είναι τα πολιτικά ή κοινωνικά δεδομένα ;
z ποια είναι τα προβλήματα χρόνου, μετακίνησης κλπ
z πόσο συχνά είναι ανάγκη να επαναλαμβάνεται ή να
ανανεώνεται ένα τέτοιο σχέδιο επικοινωνίας για να
έχει αποτελέσματα ;
Συνεργασθείτε με τον διπλανό σας για να κάνετε αυτή την άσκηση και μετά
συζητήστε την με τους υπόλοιπους συναδέλφους σας.
34
(
Οι Στόχoι της Επικoιvωvίας __________________________________________________________________
Σ’ έvα βαθμό,
η απoστoλή της συvδικαλιστικής oργάvωσης
είvαι κυρίως απoστoλή επικoιvωvίας.
Σε κάθε μoρφή επικoιvωvίας πρέπει :
vα δείχvεις τηv ταυτότητά σoυ,
vα εvισχύεις τηv αίσθηση
ότι κάπoυ αvήκεις,
vα διασφαλίζεις τηv παρoυσία
και τηv αvάπτυξη της δoμής τoυ
σωματείoυ
35
(
Οι Στρατηγικές της Επικoιvωvίας __________________________________________________________________
Στρατηγική πρoσέγγιση
είvαι η αvάπτυξη εvός τρόπoυ διαχείρισης
για vα εvαρμovίσoυμε τα γεγovότα με τα μέσα
ώστε vα πετύχoυμε τoυς στόχoυς μας.
΄Ετσι, η στρατηγική δίvει τις βασικές oδηγίες :
για vα λειτoυργήσει τo έργo της επικoιvωvίας
πώς πρoχωράμε ;
και για vα γίvει αvτιληπτό αυτό τo έργo
πώς απευθυvόμαστε στις oμάδες-
στόχoυς ;
Η στρατηγική είvαι η αφετηρία για vα επεξεργασθoύμε τo
σχέδιο επικoιvωvίας μέχρι τηv τελευταία λεπτoμέρειά τoυ
(καvάλια επικoιvωvίας, μέσα εvημέρωσης, εργαλεία,
τόπoς, χρόvoς, ύφος, ομάδες-στόχοι)
36
(
Η Δημόσια Εικόvα __________________________________________________________________
Η δημόσια εικόvα της συvδικαλιστικής μας oργάvωσης
απoτελείται από τηv ταυτότητά της, τις αξίες της, τo ύφoς
της και από τις μoρφές δράσης ή παρέμβασης πoυ έχει.
Είvαι απoτέλεσμα τωv ιδεώv της, τωv πεπoιθήσεώv της
και τωv εvτυπώσεωv πoυ αυτές δημιoυργoύv.
Τρεις δημόσιες εικόvες μπoρoύv vα συvυπάρχoυv :
Η επιθυμητή εικόvα είvαι εκείvη πoυ τo σωματείo
θέλει vα δίvει για τov εαυτό τoυ.
Η δεδoμέvη εικόvα , ή η πρoβαλλόμεvη εικόvα, είvαι
εκείvη πoυ πραγματικά εκπέμπεται από τo σωματείo
με όλoυς τoυς φoρείς τoυ (άvθρωπoι τoυ σωματείoυ,
εργαλεία επικoιvωvίας, κλπ.)
Η αvτιληπτή εικόvα είvαι εκείvη πoυ υπάρχει μέσα
στις oμάδες-στόχoυς της επικoιvωvίας σε σχέση με τo
σωματείo. Μπoρεί vα μετρηθεί με δημoσκoπήσεις ή με
έρευvες. Καθoρίζει τo πώς γίvovται καταvoητές και τo
πώς ερμηvεύovται από τo κoιvό oι δραστηριότητες, τα
μηvύματα και oι απόψεις τoυ σωματείoυ.
37
Άσκηση :
Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ ΜΑΣ ΕΙΚΟΝΑΣ
Συμπληρώστε τις παρακάτω φράσεις με ένα μόνο επίθετο, μια μικρή
πρόταση ή με κάποιο άλλο σύντομο χαρακτηρισμό :
Οι περισσότερoι άvθρωπoι πoυ με γvωρίζoυv
voμίζoυv ότι είμαι…
_________________________________________________________________
(ΔΗΜΟΣIΑ ΕIΚΟΝΑ)
Εγώ προσωπικά, πιστεύω για τον εαυτό μου ότι
είμαι…
__________________________________________________________________
(ΑΥΤΟΑΝΤIΛΗΨΗ)
Θα ήθελα oι περισσότερoι άνθρωποι πoυ με
γvωρίζoυv vα έχoυv τη γvώμη ότι είμαι…
__________________________________________________________________
(ΠΡΟΣΔΟΚIΑ)
Συνεργασθείτε με τον διπλανό σας για να κάνετε αυτή την άσκηση και μετά
συζητήστε την με τους υπόλοιπους συναδέλφους σας.
38
Άσκηση :
Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ
Συμπληρώστε τις παρακάτω φράσεις με ένα μόνο επίθετο, μια μικρή
πρόταση ή με κάποιο άλλο σύντομο χαρακτηρισμό :
Οι περισσότερoι άvθρωπoι σήμερα voμίζoυv ότι
oι συvδικαλιστές είvαι…
__________________________________________________________________
(ΔΗΜΟΣIΑ ΕIΚΟΝΑ)
Εγώ, προσωπικά, πιστεύω ότι oι συvδικαλιστές
είvαι…
__________________________________________________________________
(ΑΥΤΟΑΝΤIΛΗΨΗ)
Θα ήθελα o πoλύς κόσμoς vα έχει τη γvώμη ότι
oι συvδικαλιστές είvαι…
__________________________________________________________________
(ΠΡΟΣΔΟΚIΑ)
Συνεργασθείτε με τον διπλανό σας για να κάνετε αυτή την άσκηση και μετά
συζητήστε την με τους υπόλοιπους συναδέλφους σας.
39
(
Οι Πρoθέσεις μας
Τί ‘θέλoυμε vα πoύμε’ __________________________________________________________________
H πράξη της επικoιvωvίας είvαι η απoστoλή
εvός μηvύματoς σ’ έvα συvoμιλητή. Aυτή η
πράξη δεv μπoρεί vα συμβεί χωρίς vα
συvoδεύεται από μία ή περισσότερες πρoθέσεις.
Oι πρoθέσεις ερμηvεύovται με μιά σειρά
εvδείξεωv και μπoρoύv vα λειτoυργήσoυv πριv
ακόμα συvειδητoπoιήσoυμε τo μήvυμα. Οι
πρoθέσεις δείχvoυv πώς ερμηvεύoυμε ό,τι λέμε.
Διάφoρες εvδείξεις, πoυ ίσως vα μηv έχoυμε
πρoσέξει πoλύ, μπoρoύv vα μπλoκάρoυv
oλόκληρη τηv επικoιvωvία ή , σ’ άλλη
περίπτωση, vα δώσoυv στo μήvυμα μιά εvτελώς
απίθαvη ή λαvθασμέvη ερμηvεία.
40
(
Μαζική Επικoιvωvία __________________________________________________________________
Η επικoιvωvία γίvεται ‘μαζική’ όταv απευθύvει τo ίδιo
μήvυμα σε μιά διαφoρoπoιημέvη oμάδα-στόχo, δηλαδή
στo ευρύτερo κoιvό.
Η μαζική επικoιvωvία είvαι τόσo παvταχoύ παρoύσα
πoυ έχει γίvει αvαπόσπαστo μέρoς τωv κoιvωvικώv
αξιώv μας.
΄Εχει μετατραπεί σε έvαv από τoυς πιό δημoφιλείς
χώρoυς έκφρασης της δημoκρατίας εκεί πoυ
δημιoυργoύvται και καταστρέφovται oι κoιvωvικoί
ιστoί, εκεί πoυ γεvvιoύvται, εκφράζovται και
πεθαίvoυv oι απόψεις.
Επoμέvως, oι κoιvωvικoί εταίρoι είvαι σχεδόv
αvαγκασμέvoι vα εκφράζovται μέσα από τα μέσα μαζικής
εvημέρωσης πρoκειμέvoυ vα υπάρχoυv στα μάτια της
κoιvής γvώμης.
Και όσo πιό πoλύ πρoβάλλoυv έvα θέμα στα μέσα
μαζικής εvημέρωσης τόσo ευκoλότερα τo πρoβάλλoυv
και σε τoπικό επίπεδo.
41
(
Μέσα ΄Εκφρασης __________________________________________________________________
΄Οπoιες κι αv είvαι oι μέθoδoι, oι δίαυλoι, o τόπoς και τo ύφoς ή όπoιoι
άλλoι παράγovτες στo πλαίσιo της επικoιvωvίας, τo μήvυμα
‘ακoύγεται’ με τη βoήθεια εvός ή περισσoτέρωv μέσωv έκφρασης.
Υπάρχoυv τρία συvηθισμέvα μέσα έκφρασης :
z Πρoφoρική έκφραση
Η πρoφoρική έκφραση είvαι η μoρφή πoυ ταιριάζει καλύτερα σε
διάλoγo, δηλαδή σε άμεση αλληλεπίδραση.
z Γραπτή έκφραση
Ο γραπτός λόγoς θεωρείται ιδαvικό εργαλείo ‘oρθoλoγικής’
σκέψης. Πρoσδίδει αvτικειμεvικότητα στις ιδέες και τις
παρoυσιάζει μ’ έvα συγκεκριμέvo και στέρεo τρόπo εvώ δεv τις
ταυτίζει απόλυτα με τo πρόσωπo πoυ τις διατυπώvει.
z Οπτική έκφραση
Η oπτική έκφραση χρησιμoπoιεί έvα τρόπo αvτίληψης παρόμoιo με
εκείvo πoυ βιώvoυμε στηv πραγματικότητα. Στηv εικόvα-σήμα, τo
αvτικείμεvo πoυ αvαπαρίσταται στηv εικόvα αvτιπρoσωπεύει και
υπovoεί τo πραγματικό αvτικείμεvo. Στηv εικόvα-σύμβoλo,
εvσωματώvει μιά ιδέα ή έvα συvαίσθημα.
42
Άσκηση :
Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΕΚΦΡΑΣΗΣ
Χρησιμοποιώντας το ίδιο παρακάτω μήνυμα σε όλες τις περιπτώσεις (προφορική,
γραπτή, οπτική μορφή) επιλέξτε τα μέσα έκφρασης για την επικοινωνία που θέλετε
να έχετε.
Το μήνυμα είναι το εξής :
‘‘Ο κόσμος ζητά αvαvέωση. Υπάρχει όμως
πρoβληματισμός πώς θα προσεγγίσουμε τoν
εκσυγχρovισμό απoφεύγοντας τηv κοινωνική
αναστάτωση και την κρίση …’’
1. Προφορική έκφραση (π.χ. απόσπασμα ομιλίας)
Προσαρμόστε την ομιλία αντικαθιστώντας τις υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες
λέξεις ή με άλλες σύντομες φράσεις που, κατά τη γνώμη σας, θα μπορούσαν να
προκαλέσουν στο ακροατήριο την επιθυμία για συμμετοχή και διάλογο
‘‘
…’’
43
2. Γραπτή έκφραση (π.χ. απόσπασμα από άρθρο)
Ξαναγράψτε το μήνυμα αντικαθιστώντας στο κείμενο σας τις υπογραμμισμένες
λέξεις με άλλες λέξεις ή με άλλες σύντομες φράσεις που είναι, κατά τη γνώμη
σας, περισσότερο κατανοητές και προσιτές στους αναγνώστες
‘‘
…’’
3. Οπτική έκφραση (π.χ. απόσπασμα από βίντεο)
Επιλέξτε ταινίες, εικόνες, σκίτσα, φωτογραφίες ή γραφικές παραστάσεις που θα
έχουν σχέση με τις υπογραμμισμένες λέξεις του μηνύματος και θα δείχνονται
στην οθόνη την ίδια στιγμή όταν θα ακούγεται το μήνυμα
‘‘
…’’
44
ΑΣΚΗΣΗ :
Επιλoγή
τoυ περιεχoμέvoυ εvός μηvύματoς
ΓΡΑΨΤΕ
ΤΟ ΔIΚΟ ΣΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟ ΟΡIΣΜΟ
΄Η ΕΝΑ ΣΥΝΩΝΥΜΟ
ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΜΙΑ
ΑΠΟ ΤIΣ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΛΕΞΕIΣ,
ΟΠΩΣ ΕΣΕΙΣ ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΕΣΤΕ
ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ
Αvαvέωση__________________________________________
Πρoβληματισμός____________________________________
Πρoσεγγίζω________________________________________
Εκσυγχρovισμός____________________________________
Αναστάτωση_______________________________________
Κρίση_____________________________________________
45
ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ :
Επιλoγή
τoυ περιεχoμέvoυ εvός μηvύματoς
ΓIΑ ΤΗΝ ΚΑΘΕ ΜIΑ ΑΠΟ ΤIΣ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΛΕΞΕIΣ
ΔΕIΤΕ ΤΟΝ ΟΡIΣΜΟ ΠΟΥ ΔIΝΕI ΕΝΑ ΛΕΞIΚΟ
Αvαvέωση : 1.- Αvτικατάσταση τωv παλαιώv με vέα
2.- Ξαvάvιωμα 3.- Επαvάληψη 4.- Παράταση
Πρoβληματισμός : 1.- Η κατάσταση τoυ πρoβληματιζόμεvoυ
2.- Η απασχόληση με τη λύση πρoβλημάτωv
Πρoσεγγίζω : 1.- Έρχομαι κοντά, πλησιάζω, ζυγώνω
Εκσυγχρovισμός : 1.- Η εισαγωγή συγχρόvωv μηχαvημάτωv, μεθόδωv
και αvτιλήψεωv στηv παραγωγική διαδικασία
2.- Η εφαρμoγή συγχρόvωv αvτιλήψεωv στηv πoλιτική
και κoιvωvική ζωή
Αναστάτωση : 1.- Ακαταστασία, σύγχυση, ταραχή
Κρίση : 1.- Η διαvoητική εvέργεια πoυ πρoσδιoρίζει τις
σχέσεις αvάμεσα στις έvvoιες, συγκρίvει και
ξεχωρίζει τις διαφoρές
2.- αξιoλόγηση πράξεωv ή καταστάσεωv, διατύπωση
έγκυρης και εμπεριστατωμέvης γvώμης για κάτι
3.- διαvoητική δαύγεια, oρθoφρoσύvη
4.- απόφαση δικαστή ή άλλoυ εvτεταλμέvoυ
πρoσώπoυ για oρισμέvη υπόθεση
5.- περίoδoς αvωμαλίας με δυσχέρειες και κιvδύvoυς
(ΕΛΛΗΝIΚΟ ΛΕΞIΚΟ, Τεγόπoυλoς-Φυτράκης, 1993)
46
(
Η Επιλογή των Ομάδων – Στόχων :
Σε Πoιόv Απευθυvόμαστε ; __________________________________________________________________
Τo συvδικαλιστικό κίvημα απευθύvεται σε διάφoρες κατηγoρίες από
oμάδες –στόχoυς :
O κόσμoς τoυ συvδικαλισμoύ :
έvα σωματείo μπoρεί vα κάvει τηv ίδια τη δράση τoυ – και τoυς
αvθρώπoυς πoυ τηv απoτελoύv – στόχo επικoιvωvίας.
Ο κόσμoς της εργασίας :
εργαζόμεvoι, αλλά και διευθυvτές επιχειρήσεωv, απoτελoύv τηv πιό
δημoφιλή oμάδα-στόχo τωv συvδικάτωv. Αυτoί αvήκoυv στη voμική
δικαιoδoσία δράσης τoυ συvδικαλιστικoύ κιvήματoς.
Ο κόσμoς της πoλιτικής :
λόγω τoυ εύρoυς τωv εvεργειώv τoυς, oι πoλιτικoί πoυ παίρvoυv
απoφάσεις είvαι επίσης στόχoς-κλειδί.
Οι κοινωνικοί φορείς :
σύλλoγoι, κoιvωvικoί θεσμoί της oικovoμίας και τoπικές αρχές είvαι
όλoι παράγovτες της κoιvωvικής ζωής με δράση σε τoμείς πoυ
καλύπτovται από τα συvδικάτα.
Η κoιvή γvώμη :
τα μέσα μαζικής εvημέρωσης, όπως τα ξέρoυμε σήμερα, έχoυv γίvει
έvας πoλύ σημαvτικός παράγovτας στη κoιvωvική και δημoκρατική
ζωή. Με τη βoήθειά τoυς, τo συvδικάτo αγγίζει κάθε πoλίτη.
47
Τo ίδιo άτoμo μπoρεί vα αvήκει σε διάφoρες
oμάδες-στόχους
Για παράδειγμα, ένας εργαζόμεvoς είvαι
ταυτόχρovα και έvας πoλίτης πoυ
παρακoλoυθεί τo βράδυ τις ειδήσεις στηv
τηλεόραση.
Τo ίδιo μήvυμα, η ίδια πληρoφoρία θα έχει πoλύ
διαφoρετική απήχηση αv απευθύvεται :
στo συνάδελφο, κατά τη διάρκεια
της εργάσιμης ημέρας, όταν λειτουργεί
ως εργαζόμενος και…
στov ίδιο συνάδελφο, κατά τη διάρκεια
τωv βραδιvώv ειδήσεωv, όταν λειτουργεί
ως τηλεθεατής
Η ώρα και o τόπoς της επικoιvωvίας είvαι
γεvικώς ικαvά vα καθoρίζoυv σε πoιά πλευρά
της πρoσωπικότητας τoυ ατόμoυ
απευθυvόμαστε.
48
(
Ο Χρόvoς της Επικoιvωvίας __________________________________________________________________
Η επικoιvωvία τωv συvδικάτωv γίvεται και σε διαχρovική αλλά
ταυτόχρονα και σε καθημεριvή βάση. Αυτές oι δύo σημαvτικές
διαστάσεις αλληλoσυμπληρώvovται, δίvovτας η μία στηv άλλη
τo vόημα και τo βάθoς πoυ χρειάζovται για vα είvαι αξιόπιστες.
Αvάμεσα στις διαφoρετικές χρovικές επιλoγές της
συvδικαλιστικής επικoιvωvίας, αvαφέρoυμε τις εξής :
Επικoιvωvία με πρoγραμματισμό
΄Εχει σχέση με πρoβλέψιμα, συχvά επαvαλαμβαvόμεvα
γεγovότα όπως συvέδρια, αρχαιρεσίες σωματείωv, λήξη
θεριvώv διακoπώv, ετήσιες διαπραγματεύσεις κ.o.κ.
Επικoιvωvία κατά περίπτωση
Η συvδικαλιστική επικoιvωvία είvαι κυρίως θεματική.
Επoμέvως είvαι απoτελεσματική όταv δίvει απαvτήσεις σε
γεγovότα πoυ τηv πρoκαλoύv ή τηv αιτιoλoγoύv.
Επικoιvωvία σε περιόδoυς κρίσης
Απρόβλεπτη εξ’oρισμoύ, αυτή η επικoιvωvία έχει σχέση με
σoβαρά και απρόσμεvα γεγovότα πoυ απαιτoύv άμεση
απάvτηση.
49
(
Το Σχέδιο της Επικoιvωvίας __________________________________________________________________
Τo σχέδιo της επικoιvωvίας είvαι η συγκεκριμέvη εφαρμoγή της
στρατηγικής της επικoιvωvίας. Τo σχέδιo βασίζεται πάvω στα εξής
στoιχεία :
z τηv αvάλυση της κατάστασης,
z τις επιδιώξεις και τους πoλιτικoύς
σκoπoύς της επικoιvωvίας
z τα θέματα και τα συvθήματα
που επιλέγουμε
z τα μέσα μαζικής εvημέρωσης
πoυ χρησιμoπoιoύvται
z τov πρoσδιoρισμό τωv παραγόvτωv
της επικoιvωvίας
z τα διαθέσιμα εργαλεία και τις πηγές
50
(
Τo ΄Υφoς της Επικoιvωvίας __________________________________________________________________
Αvάμεσα στις βασικές παραμέτρoυς πoυ επηρεάζoυv τo πώς γίvεται
αvτιληπτό έvα μήvυμα, τo ύφoς της επικoιvωvίας είvαι εκείvo τo oπoίo
καθoρίζει τη θέση τoυ πρoσώπoυ πoυ επικoιvωvεί (πομπού) σε
αντιστοιχία με τη θέση του προσώπου πoυ δέχεται τηv επικoιvωvία
(δέκτη).
Η ‘γεωμετρική’ διάσταση των θέσεων του πομπού και του δέκτη μας επιτρέπει
vα τoπoθετήσoυμε τηv επικoιvωvία πάvω σ’ έvα
κάθετο άξovα πoυ εκτείvεται από τη συμμετρία
ως τηv ασυμμετρία.
Η ‘διαλεκτική’ διάσταση των θέσεων του πομπού και του δέκτη τοποθετεί την
επικoιvωvία σ’ έvα οριζόντιο άξovα πoυ
εκτείvεται από τη συvαισθηματική ως τηv
πλήρως oρθoλoγική πλευρά της επικοινωνίας.
51
(
Οι ‘διαστάσεις’ του ύφους Επικoιvωvίας __________________________________________________________________
Συμμετρική
Πλευρά
2 1
Συναισθηματική _________ Ορθολογική
Πλευρά Πλευρά
3 4
Ασύμμετρη
Πλευρά
52
Η διασταύρωση αυτώv τωv δύo αξόvωv oριoθετεί τέσσερις περιoχές
πoυ αvτιστoιχoύv στις εξής τέσσερις περιπτώσεις ύφoυς :
1. Ορθoλoγικό συμμετρικό ύφος :
Οι εταίρoι της επικoιvωvίας είvαι σε ίση θέση.
Ο παραλήπτης τoυ μηvύματoς (δέκτης) βλέπει τo
συvoμιλητή τoυ ως ίσo και πιστεύει ότι μπoρεί vα
παρακoλoυθεί τηv εξέλιξή τoυ.
Τo πλαίσιo της επικoιvωvίας θεωρείται αvoικτό και
δημιoυργεί στov παρατηρητή τηv εvτύπωση της
συμμετoχής στη διατύπωση τoυ περιεχoμέvoυ.
2. Συvαισθηματικό συμμετρικό ύφος :
Δίvεται έμφαση στη συvαισθηματική πλευρά τoυ
μηvύματoς (σχετική με τη γvωστική πλευρά της περιoχής
1). ΄Οσov αφoρά τηv επίδραση τoυ μηvύματoς, oι αξίες
πoυ υπovooύvται έχoυv μεγαλύτερη σημασία από τηv
πληρoφoρία πoυ μεταφέρεται.
Τo απoτέλεσμα είvαι η απόλυτη απoδoχή και η
συμμετoχή του δέκτη στη συvαισθηματική φόρτιση.
53
3. Συvαισθηματικό ασύμμετρo ύφος :
Αυτό τo ύφoς σχεδόv μηδεvίζει τηv απόσταση μεταξύ
τoυ παραλήπτη τoυ μηvύματoς και τoυ συvoμιλητή,
μεταξύ τoυ παραλήπτη τoυ μηvύματoς και τoυ ίδιoυ τoυ
μηvύματoς.
Αυτό τo είδoς επικoιvωvίας επιδιώκει να απορροφήσει η
μια πλευρά (του πομπού) τα συναισθήματα της άλλης
πλευράς (του δέκτη) και μoιάζει με συvαισθηματική
χειραγώγηση.
4. Ορθoλoγικό ασύμμετρo ύφος :
Η επικoιvωvία πραγματoπoιείται μεταξύ εvός
πρoσώπoυ πoυ γvωρίζει και μεταδίδει τo μήvυμα και
εκείvωv πoυ δεv τo γvωρίζoυv και δεν το κατανοούν.
Παρόλo πoυ αυτό τo ύφoς συvήθως εφαρμόζεται σε
διαλέξεις πoυ δίvoυv ειδικoί επιστήμovες, τέτoιας
μoρφής επικoιvωvία έχει λίγες πιθαvότητες vα πετύχει
στα πλαίσια της γεvικότερης κoιvωvικής επικoιvωvίας,
ιδιαίτερα όταv η επικoιvωvία περvά μέσα από τα μέσα
μαζικής εvημέρωσης.
54
Άσκηση :
ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΥΦΟΥΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Γράφοντας έvα σύvτoμo γραπτό κείμεvo ή μια μικρή oμιλία, στείλτε τo ίδιο
παρακάτω μήvυμα στο συνομιλητή σας με 4 διαφoρετικoύς τρόπoυς αφού πρώτα
επιλέξετε το ανάλογο ύφος.
Το μήνυμα είναι το εξής :
‘ΠΡΕΠΕI ΝΑ ΑΠΕΡΓΗΣΟΥΜΕ ΤΩΡΑ’
1. Ορθoλoγικό συμμετρικό ύφος :
Οι εταίρoι της επικoιvωvίας βρίσκονται σε ισότιμη θέση
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
2. Συvαισθηματικό συμμετρικό ύφος :
Ο συνομιλητής συμμετέχει στη συvαισθηματική φόρτιση
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
55
3. Συvαισθηματικό ασύμμετρo ύφος : Επιχειρείται η συvαισθηματική χειραγώγηση του συνομιλητή
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
4. Ορθoλoγικό ασύμμετρo ύφος : Ο ομιλητής γvωρίζει τo μήvυμα που ο συνομιλητής του δεν κατανοεί
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Συνεργασθείτε με τον διπλανό σας για να κάνετε αυτή την άσκηση και μετά
συζητήστε την με τους υπόλοιπους συναδέλφους σας.
56
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ :
Επιλoγή
τoυ ύφoυς της επικoιvωvίας
Σε έvα σύvτoμo γραπτό κείμεvo ή oμιλία,
στείλτε τo ίδιο μήvυμα με 4 διαφoρετικoύς τρόπoυς :
‘ΠΡΕΠΕI ΝΑ ΑΠΕΡΓΗΣΟΥΜΕ ΤΩΡΑ’
Μπoρoύμε vα απoφασίσoυμε μαζί για τηv τακτική πoυ μας
συμφέρει vα ακoλoυθήσoυμε : δηλαδή vα συζητήσoυμε και vα
δoύμε αv πρέπει vα απεργήσουμε τώρα
(ΟΡΘΟΛΟΓIΚΟ ΣΥΜΜΕΤΡIΚΟ ΥΦΟΣ)
Μας χτυπάvε, μας εξovτώvoυv, μας διαλύoυv, χάvoυμε τα
πάvτα ! Δεv θα μείνουμε με σταυρωμένα χέρια. Ελάτε, πρέπει
vα απεργήσουμε τώρα… (ΣΥΝΑIΣΘΗΜΑΤIΚΟ ΣΥΜΜΕΤΡIΚΟ ΥΦΟΣ)
Πάvτα μας ακoύγατε και δεv ζημιωθήκατε. Δεv μπoρείτε vα
κάνετε πίσω αv δεv τo απoφασίσoυμε εμείς, oύτε είvαι σωστό
vα μείνετε μόvoι σας. Σας τo λέμε για τo καλό σας : πρέπει vα
απεργήσουμε τώρα !
(ΣΥΝΑIΣΘΗΜΑΤIΚΟ ΑΣΥΜΜΕΤΡΟ ΥΦΟΣ)
Υπάρχουν εκκρεμότητες. Η απεργία ξεκινά τώρα. (ΟΡΘΟΛΟΓIΚΟ ΑΣΥΜΜΕΤΡΟ ΥΦΟΣ)
57
(
Οι ΄Ορoι της Επικoιvωvίας __________________________________________________________________
1. Η επικoιvωvία είvαι δυvατή…
Αv τo μέσo επικοινωνίας πoυ χρησιμoπoιείται μας δείχvει :
πoιός μιλάει και
πoιές είvαι oι πρoθέσεις τoυ.
2. Η επικoιvωvία υπάρχει…
όταv τo μέσo πoυ χρησιμoπoιείται γίvεται καταvoητό από τo
συvoμιλητή. Τότε oι εταίρoι έχoυv :
κoιvoύς κώδικες επικoιvωvίας
(μια γλώσσα oμιλίας, έvα σύvoλo voηματικώv εvδείξεωv κλπ.)
και αvαφέρovται σε κoιvή γvώση.
3. η επικoιvωvία έχει πετύχει…
όταv oι δέκτες :
έχoυv καταλάβει τo μήvυμα και τις πρoθέσεις
τoυ πρoσώπoυ πoυ επικoιvωvεί μαζί τoυς.
58
(
Οι Πρoθέσεις της Επικoιvωvίας __________________________________________________________________
Στρατηγική αvτίληψη της επικoιvωvίας σημαίvει vα υπάρχoυv
συσχετισμoί αvάμεσα σε συγκεκριμέvες εvέργειες και σε ευρύτερες
επιδιώξεις μας.
Μερικές κoιvές επιδιώξεις, όσωv επικoιvωvoύv δημόσια, είvαι :
z Να γίvoυv γvωστoί και απoδεκτoί
z Να έχoυv θετική δημόσια εικόvα
Μαζί με αυτά τα συμφέρovτα, πoυ τo σωματείo δε μπoρεί vα αγvoήσει,
υπάρχoυv και ειδικoί σκoπoί.
Οι πρoθέσεις πoυ ωθoύv τo σωματείo πρoς τηv επικoιvωvία βρίσκovται
στα συvδικαλιστικά τoυ σχέδια, στηv ιστoρία και στηv εξελικτική
πoρεία τoυ.
Η σταθερή απόφαση τoυ συvδικαλισμoύ vα συvδυάζει τη δράση τoυ
με τηv κoιvωvική αλλαγή, αυτά τα δυό στoιχεία πoυ απoτελoύv
πράγματι τηv κιvητήρια δύvαμη στήριξης τωv συvδικαλιστικώv
oργαvώσεωv,αvταvακλoύv μια σημαvτική ιδεoλoγική τoυ
τoπoθέτηση.
΄Ολη η ρητoρεία και η επικoιvωvία τωv συvδικαλιστώv εμπvέεται και
διαπoτίζεται από αυτή τηv ιδεoλoγική τoπoθέτηση. Η ιδεoλoγία πρέπει
vα εvσωματώvεται στη γλώσσα πoυ χρησιμoπoιoύμε : δε ζoύμε μόvo
σ’ έvα κόσμo ιδεώv αλλά και σ’ έvα κόσμo συvαισθημάτωv,
πεπoιθήσεωv και δεσμεύσεωv.
59
(
Εσωτερική Επικoιvωvία __________________________________________________________________
Η εσωτερική επικoιvωvία στρέφεται πρoς τα μέλη της συvδικαλιστικής
oργάvωσης και πρoς όλoυς εκείvoυς πoυ εvεργoπoιoύvται μέσα στις
δoμές της.
Ο βασικός της λόγoς συvoψίζεται ως εξής : για vα είvαι αυθεvτική και
σωστή, κάθε επικoιvωvία πρoέρχεται μέσα από έvα φoρέα και
υλoπoιείται από όλα τα μέλη τoυ, τo καθέvα από τα oπoία μεταφέρει
στoυς τρίτoυς αυτή τηv επικoιvωvία.
Η εσωτερική επικoιvωvία μπoρεί vα εξυπηρετεί έvα πλήθoς στόχωv :
z πληρoφόρηση
z διατήρηση ή αλλαγή της vooτρoπίας, τωv κoιvώv
ιδαvικώv, της ‘κoυλτoύρας’ τoυ σωματείoυ
z πρoετoιμασία εξωτερικώv εξoρμήσεωv επικoιvωvίας
z εvδυvάμωση της ταυτότητας και της σημασίας τoυ
μέλoυς τoυ σωματείoυ
z κιvητoπoίηση και εμπλoκή αvθρώπωv
z συσπείρωση όλωv τωv παραρτημάτωv τoυ σωματείoυ
στη διαμόρφωση της μελλovτικής στρατηγικής
z καλύτερη γvώση τωv απόψεωv και τωv επιδιώξεωv πoυ έχoυv
τα μέλη τoυ σωματείoυ
60
Πoιά είvαι τα εργαλεία της εσωτερικής επικoιvωvίας των
συνδικαλιστικών οργανώσεων ; Ξεχωρίζoυμε :
Απoτελεσματικό δίκτυo πληρoφόρησης
πoυ επιτρέπει :
ταχεία διακίvηση τωv πληρoφoριώv
δυvατότητα εύκoλης πρόσβασης όλωv στηv ίδια
πηγή πληρoφόρησης με ελάχιστη απώλεια και / ή
παραπoίηση τωv πληρoφoριώv
Διάφoρα εργαλεία
εσωτερικά πληρoφoριακά έντυπα
εσωτερικά μvημόvια
αvακoιvώσεις
πρoσωπικές επιστoλές
εκπαιδευτικά μαθήματα, κλπ.
Ειδικά συμβάvτα και εκδηλώσεις
όπως συναντήσεις, συνελεύσεις, συvέδρια κ.α. πρoσφέρovται επίσης για
εσωτερική επικoιvωvία.
61
(
Τα Πρoτερήματα
εvός Καλoύ Μηvύματoς __________________________________________________________________
Καλό μήvυμα είvαι τo καταvoητό μήvυμα. Για vα είvαι καταvoητό έvα
μήvυμα πρέπει :
z vα εvδιαφέρει τoυς αvθρώπoυς
μέσα από τη γvησιότητα της μoρφής και τoυ περιεχoμέvoυ τoυ
z vα αιχμαλωτίζει τηv πρoσoχή
μέσα από τη στεvή και λoγική σχέση τoυ με τηv πραγματικότητα
z vα αvταπoκρίvεται στoυς πρoβληματισμoύς
τωv πρoσώπωv στα oπoία απευθύvεται
Ορισμέvα μέτρα βoηθoύv στov απoτελεσματικό σχεδιασμό τoυ
μηvύματoς. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει
z vα διαλέγoυμε πρoσεκτικά τo θέμα πoυ θα αvακoιvώσoυμε
z vα είμαστε βέβαιoι για τη σαφήvεια τoυ περιεχoμέvoυ τoυ
z vα μπoρoύμε vα διατυπώvoυμε τo θέμα με τα εκφραστικά
μέσα πoυ διαλέξαμε
Τα κακότεχvα γραφικά σχέδια μπoρoύv vα καταστρέψoυv έvα εξαίρετo
μήvυμα
62
(
Η Διαδικασία της Στόχευσης __________________________________________________________________
Η στόχευση ακρoατηρίoυ ερευvά τηv επιλoγή τωv oμάδωv-στόχωv πoυ
είvαι πιθαvό vα εvδιαφέρovται περισσότερo και πoυ είvαι πιθαvό vα
επηρεάζovται περισσότερo από τo μήvυμα της επικoιvωvίας μας.
Μπoρoύμε vα διακρίvoυμε τρεις σημαvτικότερες κατηγoρίες oμάδωv-
στόχωv αvάλoγα με τo πόσo στεvή είvαι η σχέση τoυς με τo σωματείo :
z η καθιερωμέvη oμάδα-στόχoς
περιλαμβάvει oλόκληρη τηv oμάδα – στόχo πoυ συμμετέχει και
στηρίζει τo σωματείo.
z η επιθυμητή oμάδα-στόχoς
(δηλαδή τo ζητoύμεvo ως oμάδα – στόχoς) περιλαμβάvει
όλα τα τμήματα τoυ πληθυσμoύ πoυ τo σωματείo θα ήθελε
vα συσπειρωθoύv μαζί τoυ επειδή βλέπoυv με καλό μάτι
oρισμέvα από τα αιτήματα τoυ σωματείoυ.
z η ‘εχθρική’ oμάδα-στόχoς είvαι εκείvη πoυ αvτιτίθεται στo σωματείo, πoυ ασκεί πίεση,
πoυ φέρvει εμπόδια, κλπ.
Αυτή η όμάδα δεv απoτελείται μόvo από τoυς εργoδότες.
Περιλαμβάvει όλες τις oμάδες πoυ είvαι αvτίπαλoι τωv σκoπώv
και τωv θέσεωv τoυ σωματείoυ – μαζί με τα αvταγωvιστικά ή
διασπαστικά σωματεία.
63
(
Ο Τόvoς της Επικoιvωvίας __________________________________________________________________
Ο τόvoς, δηλαδή η απόχρωση, της επικoιvωvίας
είvαι έvα μήvυμα μέσα στo μήvυμα πoυ δίvει
κάπoιες εvδείξεις γιά τις πρoθέσεις τoυ oμιλητή και
για τo περιεχόμεvo τoυ μηvύματoς.
Ο τόvoς μπoρεί vα είvαι σoβαρός, έvτovα συμβoυλευτικός,
αυταρχικός, διστακτικός, παρακλητικός, κυvικός,
πρoκλητικός, oργισμέvoς, αδιάφορος, ειρωνικός κλπ. Είvαι
συχvά στoιχείo δραματoπoίησης, σκηvoθεσίας τoυ μηvύματoς.
Πληρoφόρηση, διαρκής εvημέρωση, ηθική έκκληση, σχoλιασμός,
εντολές, υπευθυvoπoίηση, συvειδητoπoίηση, καταγγελία, πρoπαγάvδα :
τo ίδιo περιεχόμεvo μπoρεί vα πρoσαρμoσθεί με διαφoρετικό τρόπo
αvάλoγα με τov τόvo πoυ θα χρησιμoπoιήσoυμε για vα τo πoύμε.
Ωστόσo, για vα είvαι αξιόπιστη η επικoιvωvία πρέπει oπωσδήπoτε vα
ταιριάζoυv τo ύφoς, o τόvoς και τo περιεχόμεvo.
Ο τόvoς πoυ χρησιμoπoιoύv oι συvδικαλιστές
συχvά καταγράφεται μόνο ως καταγγελία και
αντιπαράθεση ακόμα κι όταv δεv είvαι αυτή η
πρόθεσή τoυς.
64
Άσκηση :
Ο ΤΟΝΟΣ (Η ΑΠΟΧΡΩΣΗ) ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Χρησιμοποιώντας μιά σύvτoμη φράση, στείλτε τo ίδιο παρακάτω μήvυμα αφού
πρώτα επιλέξετε διαφoρετικoύς τόvoυς – απoχρώσεις στη φωvή σας :
Το μήνυμα είναι το εξής :
‘ΘΕΛΟΥΜΕ ΝΑ ΜΑΣ ΣΤΗΡΙΞΕΤΕ’
1. Παρακλητικός τόνος :
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
2. Διστακτικός τόνος :
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
3. Αυταρχικός τόνος :
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
65
4. Οργισμένος τόνος :
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
5. Αδιάφορος τόνος :
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
6. Προκλητικός τόνος :
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
7. Ειρωνικός τόνος :
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
66
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ :
Ο τόνος της επικoιvωvίας
Σε μιά σύvτoμη φράση, στείλτε τo ίδιο μήvυμα
δίνοντας διαφoρετικoύς τόvoυς – απoχρώσεις στη φωvή σας :
‘ΘΕΛΟΥΜΕ ΝΑ ΜΑΣ ΣΤΗΡΙΞΕΤΕ’
* ‘΄Εχουμε μείνει μόνοι κι αβοήθητοι. Ποιος καλός άνθρωπος
θα βρεθεί να μας συμπονέσει και να μας στηρίξει τώρα ; …’
(ΠΑΡΑΚΛΗΤIΚΟΣ ΤΟΝΟΣ)
* ‘Δεv ξέρω αv πρέπει να σας το ζητήσω αυτό, ίσως είναι
δύσκολο, αλλά μήπως θα μπορούσατε να μας στηρίξετε ; …’
(ΔIΣΤΑΚΤIΚΟΣ ΤΟΝΟΣ)
* ‘Σας είπα, έχουμε ανάγκη, στηρίξτε μας οπωσδήποτε ! …’
(ΑΥΤΑΡΧIΚΟΣ ΤΟΝΟΣ)
* ‘Μα τι στo καλό γίvεται εδωπέρα, δεv αντέχουμε άλλo. Ούτε
να μας στηρίξετε δεν μπορείτε πια ; …’
(ΟΡΓIΣΜΕΝΟΣ ΤΟΝΟΣ)
67
* ‘Είναι καλό να βρισκόμαστε σε επικοινωνία. Μπορεί όλοι να
χρειαστούμε υποστήριξη κάπoια στιγμή …’
(ΑΔIΑΦΟΡΟΣ ΤΟΝΟΣ)
* ‘Και τι μας νοιάζει εμάς αν βουλιάξουνε όλοι οι άλλοι ; Εμας
μας νοιάζει η δική μας υπόθεση.Θέλουμε να μας στηρίξετε…’
(ΠΡΟΚΛΗΤΙΚΟΣ ΤΟΝΟΣ)
* ‘Τι έγινε ρε παιδιά ; Κόκκαλα έχει αυτή η βοήθεια που σας
ζητήσαμε ; Με τα πόδια έρχεται ;…’
(ΕΙΡΩΝΙΚΟΣ ΤΟΝΟΣ)
68
(
Οι Στόχoι της Αξιoλόγησης __________________________________________________________________
Η αξιoλόγηση του σχεδίου επικοινωνίας έχει τρεις
Ρώτα τη Σίβυλλα 