Θεωρία Προσκόλλησης
Ο «αναπόφευκτος» δεσμός ενός ατόμου στην αρχή της ζωής του και οι επιρροές του στην μετέπειτα εξέλιξη του.
Ο όρος προσκόλληση προέρχεται από τον Βρετανό ψυχίατρο και ψυχολόγο John Bowlby, που ανέπτυξε τη Θεωρία Προσκόλλησης, η οποία έχει αναγνωριστεί ως μία από τις πιο σημαντικές Θεωρίες στην Ψυχολογία. Όπως ο Bowlby αναφέρει «αν αναγνωρίσουμε ότι οι άνθρωποι έχουν έμφυτο συμπεριφοριστικό σύστημα για προσκόλληση, το οποίο αν θεωρηθεί ως εξελικτικό προϊόν και ως βιολογικός μηχανισμός, τότε είναι πιθανό να καταλάβουμε και ίσως να εξηγήσουμε κάποιους τομείς της φύσης των ανθρώπινων σχέσεων και της κοινωνικής ανάπτυξης του ατόμου».
Έτσι, διαφαίνεται ότι οι ανάγκες, για προστασία, τροφή, φροντίδα και ζεστασιά που έχουν τα βρέφη και τα μικρά παιδιά, έχουν βιολογική και κοινωνική βάση αλλά παράλληλα και αντίστοιχες επιρροές. Τα βρέφη έχουν θυμικές αντιδράσεις όπως γέλιο και κλάμα που μπορούν να τραβήξουν την προσοχή του ατόμου που το φροντίζει ώστε να καλύψουν τις πρωτογενείς και βασικές ανάγκες για επιβίωση όπως δίψα και πείνα. Ωστόσο αυτή η βιολογική βάση του δεσμού προσκόλλησης δεν συμβάλλει μόνο στην επιβίωση του μωρού αλλά μέσω της σχέσης αυτής στην καλλιέργεια του αισθήματος προστασίας, ηρεμίας και ευτυχίας. Τα παραπάνω είναι πολύ σημαντικά για την ψυχολογία του μωρού και για τις κοινωνικές του εμπειρίες. Το αίσθημα ασφάλειας που μπορεί να αναπτύξει ή να μην αναπτύξει το βρέφος ή παιδί με το άτομο που το φροντίζει (είθισται να είναι η μητέρα αλλά δεν ισχύει πάντα) θεωρείται καθοριστικά σημαντικό και μπορεί να έχει βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες στην ανάπτυξη του ατόμου. Πιο συγκεκριμένα, έχει υποστηριχτεί ότι η προσκόλληση, ο πρώτος κοινωνικός δεσμός που αναπτύσσει το βρέφος και παιδί μπορεί να επηρεάσει τις μετέπειτα σχέσεις του ατόμου και την κοινωνική του ανάπτυξη.
Στη συνέχεια θα αναφερθούν οι διαφορετικοί τύποι προσκόλλησης και τα βασικά χαρακτηριστικά του κάθε τύπου. Τέλος, θα παρουσιαστούν κάποιες εμπειρικές έρευνες που μελετούν τη σχέση της προσκόλλησης, και των διαφορετικών τύπων της, με διάφορους τομείς της ανάπτυξης του ατόμου όπως κοινωνικός, συναισθηματικός και γνωστικός.
Τύποι Προσκόλλησης
Υπάρχει πληθώρα κατηγοριών των τύπων προσκόλλησης όπως προκύπτουν από διάφορα εργαλεία κατηγοριοποίησης που ανέπτυξαν οι ερευνητές του χώρου. Ένα από τα πιο γνωστά εργαλεία, και αυτό που θα παρουσιαστεί, είναι αυτό που ανέπτυξε η Mary Ainsworth με τους συνεργάτες της (1978), Η Περίεργη Κατάσταση «The Strange Situation». Η διαδικασία κατηγοριοποίησης αποτελείται από οκτώ επεισόδια, που εμπλέκουν το βρέφος, την μητέρα του, έναν παρατηρητή και έναν άγνωστο. Τα επεισόδια αυτά αποτελούνται από στιγμές χωρισμού και επανασύνδεσης του βρέφους και της μητέρας. Σε κάποιες από αυτές τις στιγμές παρευρίσκεται ο άγνωστος και σε κάποιες όχι. Η διαδικασία μαγνητοσκοπείται. Στόχος αυτής της τυποποιημένης διαδικασίας είναι να κατηγοριοποιηθεί ο τύπος προσκόλλησης του βρέφους με τη μητέρα του με βάση το κατά πόσο το βρέφος χρησιμοποιεί την μητέρα του ως την ασφαλή σταθερά του για εξερεύνηση του χώρου. Η εξερεύνηση αυτή μπορεί να σημαίνει και κάποια απομάκρυνση από την μητέρα. Οι βασικοί τύποι προσκόλλησης που προέκυψαν είναι οι εξής τέσσερις: η ασφαλής προσκόλληση (secure attachment), η «αποφεύγουσα» προσκόλληση (avoidant attachment), η αμφίθυμη προσκόλληση (ambivalent attachment) και η αποδιοργανωμένη προσκόλληση (disorganized attachment). Τα παιδιά με ασφαλή προσκόλληση χαρακτηρίζονται από την ενεργή προσπάθειά τους να βρίσκονται κοντά στην μητέρα τους, να έχουν επαφή μαζί της και σε περίπτωση αποχωρισμού από την μητέρα το άγχος οφείλεται στην απουσία της μητέρας. Τα παιδιά που προσπαθούσαν να αποφύγουν την μητέρα τους στα σκηνικά επανασύνδεσης και στην περίπτωση αποχωρισμού από τη μητέρα όπου το άγχος προερχόταν επειδή ήταν μόνα τους και όχι από την απουσία της μητέρας, χαρακτηρίζουν τον δεύτερο τύπο προσκόλλησης (avoidant attachment). Η αμφίθυμη προσκόλληση (ambivalent attachment) χαρακτηρίζεται από επιφυλακτικότητα και επίμονη συμπεριφορά. Ο τελευταίος τύπος (disorganised attachment) δεν χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένο τύπο συμπεριφοράς αλλά περισσότερο από «αλλοπρόσαλλη» συμπεριφορά.
Τύποι Προσκόλλησης και Ανάπτυξη
Έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά με ασφαλή προσκόλληση τείνουν να είναι πιο ανθεκτικά στο άγχος κατά την ενήλικη ζωή τους. Από την άλλη, το ιστορικό μη ασφαλούς προσκόλλησης τείνει να θεωρείται ως ένας υψηλού κινδύνου παράγοντας που συνδέεται με ψυχοπαθολογικά συμπτώματα.
Κατά την θεωρία της προσκόλλησης μια ασφαλής ή ανασφαλής προσκόλληση μπορεί να επηρεάσει πώς βλέπει το άτομο τον εαυτό του ως άξιο να λαμβάνει αγάπη ή όχι. Κατ’επέκταση, μπορεί να επηρεάσει την γενικότερη αυτό-αντίληψη του ατόμου με αποτέλεσμα να επηρεάσει και την κοινωνική του ανάπτυξη. Μακροχρόνιες (longitudinal) έρευνες που μελετούσαν τη σχέση του τύπου προσκόλλησης και την αυτό-εικόνα των παιδιών, επιβεβαίωσαν ότι παιδιά που είχαν ασφαλή προσκόλληση, όταν μελετήθηκαν σε μεγαλύτερη ηλικία είχαν θετική εικόνα για τον εαυτό τούς.
Έρευνες επίσης φανέρωσαν ότι ο τύπος προσκόλλησης μπορεί να επηρεάσει την αυτονομία και ανεξαρτησία του ατόμου. Ευρήματα σχετικής έρευνας έδειξαν ότι παιδιά με μη ασφαλή προσκόλληση, τείνουν να χαρακτηρίζονται από τους καθηγητές τους ως πιο εξαρτώμενα από αυτούς.
Τέλος, σύγχρονες έρευνες που γίνονται στα σχολεία σχετικά με το φαινόμενο Bullying φανέρωσαν ότι παιδιά με ιστορικό μη ασφαλούς προσκόλλησης τείνουν να είναι περισσότερο εμπλεκόμενα παρά τα παιδιά με ασφαλή προσκόλληση.
Συμπεράσματα
Ο δεσμός προσκόλλησης αρχικά μπορεί να θεωρηθεί καθοριστικός για την επιβίωση ενός μωρού. Παράλληλα αποδεικνύεται να είναι πάρα πολύ σημαντικός για την ανάπτυξη του ατόμου σε διάφορους τομείς όπως ο συναισθηματικός, ο κοινωνικός και ο γνωστικός. Όπως αναφέρει ο Thompson “η παιδική προσκόλληση δίνει μορφή στις διαδικασίες ανάπτυξης της προσωπικότητας του ατόμου και καθώς η προσωπικότητα ωριμάζει ασκεί διαρκή επιρροή στις ψυχοκοινωνικές λειτουργίες». Εμπειρικές έρευνες φανέρωσαν ότι εξαρτάται από το τύπο προσκόλλησης που ένα άτομο μπορεί να έχει αναπτύξει στη νηπιακή και παιδική του ηλικία μπορεί να συμβάλλει σε διαφορετικά χαρακτηριστικά συμπεριφοράς σε διάφορους τομείς της ανάπτυξης του. Η πιο κυρίαρχη άποψη των ερευνητών της προσκόλλησης τείνει να είναι ότι η ασφαλής προσκόλληση των βρεφών και παιδιών μπορεί να συνδεθεί περισσότερο με θετική παρά αρνητική λειτουργιά σε διάφορους τομείς της ανάπτυξής τους. Παρόλα αυτά είναι σημαντικό να τονιστεί ότι δεν θα ήταν αντιπροσωπευτικό και έγκυρο να υποστηριχτεί ότι ο δεσμός προσκόλλησης είναι ο ένας και μοναδικός παράγοντας που μπορεί να συμβάλλει στην σωστή ανάπτυξη του ατόμου. Όπως προτείνεται από πολλούς ερευνητές ο ρόλος των γονιών (parenting) είναι πολύ πιο σημαντικός και καθοριστικός από το να παρέχουν μόνο βασική προστασία και ικανοποίηση των βασικών αναγκών των παιδιών τους. Επίσης η διαδικασία της ανάπτυξης ενός ατόμου είναι τόσο πολύπλοκη με μοναδικά χαρακτηριστικά για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά. Έτσι καθίσταται ανέφικτο γνωρίζοντας απλά τον τύπο προσκόλλησης κάποιου παιδιού να προκαθορίσουμε με βεβαιότητα το τί μπορεί να επακολουθήσει.
Συνοψίζοντας διαφαίνεται ότι η βρεφική και παιδική προσκόλληση μπορεί να επηρεάσει την μετέπειτα ανάπτυξη του ατόμου. Ωστόσο η πολυπλοκότητα της διαδικασίας της ανάπτυξης και η μοναδικότητα του ατόμου επιβάλλει μια πιο ολιστική προσέγγιση για την κατανόηση και προώθηση της ομαλής ανάπτυξης του ατόμου.
Για περισσότερες πληροφορίες ενδεικτικά Προτεινόμενη Βιβλιογραφία
* Ainsworth , M.D.S., Blehar , M.C., Waters, E., Wall , S., 1978. Patterns of Attachment. A psychological study of the strange situation. N.Jersey, Halsted Press Division* Allen, J. P. and Land, D. 1999. «Attachment in adolescence» in Cassidy, J. and Shaver, P. R. Handbook of attachment. N. York, The Guilford PressBowlby, J.1991. «Postcript» in Parkes, C. M., Hinde, J. S., & Marris, P. Attachment Across the Life Cycle. London Routledge * Goodvin, R., Meyer, S., Thompson, R.A.,Hayes,R. (2008). Self-understanding in early childhood: associations with child attachment security and maternal negative affect. Attachment & Human Development, 10(4), 433
http://www.mamababa.gr/index.php?op…
———————————————————————————–
Συνολικά το είδος της προσκόλλησης στην βρεφική ηλικία καθορίζει το είδος των σχέσεων που επιλέγουμε ως ενήλικες.
Υπάρχουν τέσσερα είδη προσκόλλησης:
1. Δεσμός Ασφάλειας
2. Δεσμός Ανασφάλειας
3. Δεσμός Αμφιθυμίας
4. Δεσμός Ανασφάλειας και Αποδιοργάνωσης
1. Δεσμός Ασφάλειας
Οταν ο γονιός ξέρει πότε να υποστηρίζει το παιδί και πότε να του επιτρέπει να λειτουργεί μόνο του, το παιδί αισθάνεται ασφάλεια. Οταν ο γονιός ειναι εκφραστικός με κατανόηση για τις ανάγκες παιδιού και υποστηρίζει την ανεξαρτοποίηση του, το παιδι μαθαίνει να ζητά και να δέχεται βοήθεια, είναι εξωστρεφές και συνδέεται εύκολα με τα άλλα παιδιά.
Αυτό το παιδί σας ενήλικας πλησιάζει τους ανθρώπους, τους εμπιστεύεται και με την ίδια άνεση εξαρτάται απο τους άλλους και επιτρέπει τους άλλους να εξαρτώνται απο αυτόν. Δεν φοβάται να δώσει και να πάρει. Δε φοβάται να αγαπήσει. Δε φοβάται το κοντά, θα στεναχωρεθεί αν κάποιος τον αφήσει αλλά δε θα γίνει χίλια κομμάτια.
2. Δεσμός Ανασφάλειας
Οταν ο γονιός είναι ψυχρός ή απορριπτικός δημιουργείται δεσμός ανασφάλειας.
Οταν η μάνα ταϊζει, καθαρίζει το παιδί τακτικά και προσεχτικά όμως με ενα τρόπο αγνοεί τα «σήματα» για προσοχή. Και οταν η μητέρα είναι ψυχρή, απόμακρη ή με κριτική διάθεση και έμμεσα επικριτική το παιδί πικραίνεται.
Αυτο το παιδί ως ενήλικας θα αποφεύγει το «πολύ κοντά». Δεν θα εμπιστεύεται εύκολα, ενώ δύσκολα θα επιτρέψει στον εαυτό του να αγαπηθεί. Θα φοβάται την απόρριψη, μια πιθανή εγκατάλειψη. Δύσκολα θα ακουμπήσει στον ώμο του άλλου. Η αυτονομία θα γίνεται πιο σημαντική απο την συντροφικότητα. Ο σύντροφος πιθανόν να παραπονιέται οτι δεν είναι αρκετά κοντά.
3. Δεσμός Αμφιθυμικός
Οταν η μητέρα στις αντιδράσεις της προς το παιδί έχει συχνές εναλλαγές συμπεριφοράς. Πότε είναι ψυχρή, πότε θερμή ,πότε κοντά, πότε απόμακρη τότε το παιδί χάνει την καλή επαφή με την μητέρα. Νιώθει άγχος ή και θυμό μέσα σε μια εξαντλητική ετοιμότητα για ένα πιθανό κίνδυνο. (Συνήθως μη πραγματικό)
Ως ενήλικας, ο άνθρωπος αυτός βρίσκει τους άλλους απρόθυμους να έρθουν τόσο κοντά του όσο θα ήθελε. Συνήθως ανησυχεί οτι ο σύντροφος του δεν τον αγαπάει αληθινά ή θα τον εγκαταλείψει. Δε θέλει να αγαπηθεί αλλα θέλει να απορροφηθεί να γίνει ένα με τον σύντροφο του για να μη νιώθει ανασφάλεια.
Κι αν ακόμη η σχέση καταστροφική ή δισλειτουργική μένουν με την δικαιολογία οτι «ομως με αγαπάει», απο το φόβο της πιθανής μοναξιάς που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν.
4. Δεσμός Ανασφάλειας και Αποδιοργάνωσης
Σε αυτή τη περίπτωση ο δεσμός ειναι δυσλειτουργικός. Στην ουσία δεν υπάρχει σχέση. Ως ενήλικες αυτά τα παιδιά παρουσιάζουν ψυχικές δυσλειτουργίες.
http://www.babyonline.gr/gynaika/mh…
————————————————————————–
(και τα αποτελέσματα του κάθε τύπου στην ενηλικη ζωή και σχέσεις)
Η θεωρία της Προσκόλλησης (attachment theory) του John Bowlby
Εξελίξεις μετά τη θεωρία του
Η θεωρία της προσκόλλησης αναφέρεται στο συναισθηματικό δεσμό ανάμεσα στο βρέφος και το κύριο πρόσωπο που το φροντίζει (συνήθως τη μητέρα). Η φύση και η μορφή της πρώτης σχέσης γίνεται μοντέλο για τις μετέπειτα σχέσεις , προκαλώντας προσδοκίες για το αν το άτομο είναι άξιο αγάπης και κατά πόσο μπορεί να βασιστεί στους άλλους. Κατά τη διαδικασία της κοινωνικής του εξέλιξης, το άτομο κατασκευάζει εσωτερικά λειτουργικά μοντέλα (internal working models) ή νοητικές αναπαραστάσειςτου εαυτού και των προτύπων αλληλεπίδρασης με τους άλλους. Τα μοντέλα αυτά οργανώνουν την εξέλιξη της προσωπικότητας, κατευθύνουν την κοινωνική συμπεριφορά και αποτελούν τη βάση για τη διαμόρφωση προσδοκιών, αντιλήψεων και συμπεριφορών, καθώς και τη βίωση συναισθημάτων σε υπάρχουσες αλλά και νέες σχέσεις.
Θεωρία της ενήλικης προσκόλλησης (Hazan & Saven και Kim Bartholomew)
Ασφαλής τύπος:
χαμηλό άγχος / τάση εγγύτητας και καλές διαπροσωπικές σχέσεις
ευτυχία, φιλία, εμπιστοσύνη, αισιόδοξη στάση, εγγύτητα-ανεξαρτησία, αυτοπεποίθηση, κοινωνική επιδεξιότητα
εποικοδομητικός τρόπος χειρισμού των συναισθημάτων, φυσιολογικός βαθμός δυσφορίας σε αγχογόνες καταστάσεις, ελεύθερη έκφραση αρνητικών- θετικών συναισθημάτων, ελεύθερη πρόσβαση σε βιογραφικές μνήμες
ζεστές σχέσεις στο οικογενειακό περιβάλλον (θετικό σχήμα διαπροσωπικών σχέσεων)
πλησιάζουν εύκολα τους ανθρώπους, δε φοβούνται την απόρριψη ή τη στενή σχέση, συνήθως δημιουργούν μακροχρόνιες – σταθερές σχέσεις
είναι προσιτοί και συμπαθείς, δε φοβούνται την αποτυχία στη δουλειά και δε μπερδεύουν τα συναισθηματικά του με τη δουλειά
στρατηγικές ρύθμισης που ελαχιστοποιούν το στρες και το άγχος, έμφαση σε θετικά συναισθήματα
λιγότερη τάση για θυμό, θέτουν ωφέλιμους στόχους σε καταστάσεις σύγκρουσης
ακριβείς στην αποκωδικοποίηση του συναισθήματος (συναισθηματική νοημοσύνη)
Αμφιθυμικός/Αγχώδης/εμμονής:
υψηλό άγχος/χαμηλή τάση εγγύτητας
εμμονή και ανασφάλεια με τις διαπροσωπικές σχέσεις
αγωνία για την αποδοχή για απόκτηση αισθήματος ασφάλειας
έμφαση σε αρνητικά συναισθήματα, επιθυμία για ένωση, ακραία ερωτική έλξη, συναισθηματικές υπερβολές, ζήλια και έντονη επιθυμία για εγγύτητα
χαμηλή αυτοεκτίμηση, φόβος απόρριψης και εγκατάλειψης
ιδιαίτερα εκφραστικοί, αγχώδεις, παρορμητικοί (υπερβολή συναισθήματος)
δεν εμπιστεύονται εύκολα, δύσκολα παρηγορούνται
θετική εικόνα για τους άλλους και αρνητική για τον εαυτό, υποχωρητικοί
ανησυχούν μήπως οι άλλοι δεν τους εκτιμούν και τους παρεξηγούν
επηρεάζονται από τον έπαινο και το φόβο της απόρριψης
μπερδεύουν τα ερωτικά με τα επαγγελματικά
σύγχυση, νευρωτισμός, μοναχικότητα, επιθετικότητα
Άντρες ανακριβείς στην αποκωδικοποίηση του θυμού και θετικών μη λεκτικών συναισθημάτων
Αποφευκτικός/Απορριπτικός:
Χαμηλό άγχος / υψηλή τάση αποφυγής
Αρνητικοί προς την οικειότητα, αποφεύγουν τις στενές επαφές, αυτονομία, άρνηση αξίας σχέσεων
Καταπίεση συναισθημάτων, συναισθηματικές διακυμάνσεις, ζήλια
Αρνητικότητα για την αγάπη
Δεν ανοίγονται εύκολα, αποφεύγουν την κοινωνική επαφή
Μειωμένη ικανοποίηση από τη δουλειά
Αποστασιοποιημένοι, αδιάφοροι, δεν αποζητούν σωματική εγγύτητα (συμπεριφορά αποφυγής και καταπίεση συναισθήματος
Αδυνατούν να ανακαλέσουν βιογραφικές μνήμες
Εξιδανίκευση γονέων και εαυτού (ιδεατό εγώ), αρνητική εικόνα για τους άλλους
Απόμακροι γονείς – ψυχρές σχέσεις
Γνωστική προσέγγιση συναισθημάτων και προβλήματα στη βίωση και την έκφραση
Δεν εμπιστεύονται εύκολα
δεν παρέχουν ούτε δέχονται υποστήριξη
Χαμηλά σκορ στην αποκωδικοποίηση του συναισθήματος
Άγχος σε επίπεδο φυσιολογίας
Φοβικός:
Υψηλό άγχος /τάση αποφυγής
Αρνητική εικόνα για τον εαυτό και τους άλλους
Δυσμενές οικογενειακό περιβάλλον (γονείς επιθετικοί- καταθλιπτικοί)
Υψηλά επίπεδα άγχους, νευρωτισμού, μοναχικότητας, δυσθυμίας και χαμηλά επίπεδα κοινωνικής στήριξης
Φοβισμένοι απέναντι στην οικειότητα, απόμακροι αποφυγή επαφών – φόβος απόρριψης
Καταπίεση συναισθημάτων – άγχος
Υπερβολική εξάρτηση από την αποδοχή των άλλων
http://skepsy.com/2010/10/10/prosko…
https://rotasapantaw.wordpress.com/wp-admin/post-new.php