Αποσπάσματα από το υποκεφάλαιο “Αποχωρισμός από τους γονείς” του βιβλίου “The science of parenting”, της Margot Sunderland (DK Publishing 2006)
Όταν το μωρό σας φτάσει στον έκτο έως όγδοο μήνα, αρχίζει να εκδηλώνεται το άγχος του αποχωρισμού, το οποίο συχνά συνεχίζεται με διάφορες μορφές μέχρι και τα πέντε χρόνια περίπου. Τον πρώτο καιρό το μωρό σας θα αρχίσει να πανικοβάλλεται αν σας χάσει από τα μάτια του. Πάρτε σοβαρά τα έντονα συναισθήματά του. Θυμηθείτε ότι είστε το παν γι αυτό, ολόκληρος ο κόσμος του, αντιπροσωπεύετε την ασφάλειά του.
*Λίγη κατανόηση
Το μωρό σας δεν είναι “απαιτητικό” ή “εξαρτημένο”. Το σύστημα του άγχους αποχωρισμού (separation distress system), που βρίσκεται στο εγκεφαλικό στέλεχος, στα αρχικά στάδια της ζωής είναι γενετικά προγραμματισμένο να είναι υπερευαίσθητο. Στα πρώτα στάδια της εξέλιξης, ήταν επικίνδυνο για ένα βρέφος να απομακρυνθεί από τη μητέρα του και αν δεν έκλαιγε ώστε να προειδοποιήσει τους γονείς του για το που βρίσκεται, δεν θα επιβίωνε. Η ανάπτυξη των μετωπιαίων λοβών (higher brain), αναστέλλει τη λειτουργία αυτού του συστήματος και σαν ενήλικες μαθαίνουμε να το ελέγχουμε με γνωστική απόσπαση της προσοχής μας, πχ διαβάζοντας ένα βιβλίο ή παρακολουθώντας τηλεόραση
*Αν δεν είσαι εκεί, πως μπορεί να ξέρει ότι δεν έφυγες για πάντα?
Δεν μπορείτε να πείτε στο μωρό σας ότι θα επιστρέψετε σύντομα, γιατί τα κέντρα του προφορικού λόγου στον εγκέφαλό του δεν είναι ανεπτυγμένα ακόμη. ‘Οταν μάθει να μπουσουλάει και να κάνει τα πρώτα του βήματα, αφήστε το να σας ακολουθεί-ναι, ακόμη και στην τουαλέτα. Το να απομακρύνετε το μωρό από πάνω σας και να το βάλετε απότομα στο πάρκο του, δεν είναι μόνο πολύ σκληρό, μπορεί να έχει επίσης μακροχρόνιες δυσάρεστες συνέπειες. Μπορεί να πανικοβληθεί, που σημαίνει δραματική και επικίνδυνη αύξηση των στρεσσογόνων χημικών παραγόντων στον εγκέφαλό του . Αυτό μπορεί να οδηγήσει στην εγκατάσταση ενός υπερδραστήριου συστήματος φόβου που μπορεί να το επηρεάσει αργότερα στη ζωή του, έχοντας σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση φοβιών, εμμονών ή αποφευκτικών συμπεριφορών οδηγούμενων από φόβο.. Σταδιακά θα νιώσει περισσότερο ασφαλές με σας στο σπίτι, ειδικά όπως θα αναπτύσσεται ο προφορικός του λόγος. Θα μάθει ότι αν πάτε μόνοι σας στο μπάνιο, το πιθανότερο είναι να επιστρέψετε!
*“Όταν με αφήνεις πονάω πολύ”
Όταν ένα αγαπημένο πρόσωπο δεν είναι δίπλα του και ένα παιδί είναι πολύ μικρό για να καταλάβει το λόγο, μπορεί να είναι εξαιρετικά επώδυνο. Δεν μπορείς απλά να πεις σε ένα παιδί που του λείπει η μαμά του “Κοίτα, μη νιώθεις έτσι” κι όμως οι ενήλικες συχνά δίνουν τέτοιου είδους μηνύματα σε μικρά παιδιά. Όταν απομακρύνουμε ένα αγχωμένο παιδί από τους γονείς του και το παροτρύνουμε να μην είναι “ανόητο” , υποτιμάμε εντελώς τη δύναμη της τεράστιας ορμονικής αντίδρασης στον εγκέφαλο και το σώμα του
*Ο αποχωρισμός πληγώνει τα παιδιά με τον ίδιο τρόπο όπως ο σωματικός πόνος
Όταν ένα παιδί υποφέρει εξαιτίας της απουσίας ενός γονέα, ενεργοποιούνται τα ίδια τμήματα του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται όταν νιώθει σωματικό πόνο. Άρα η γλώσσα της απώλειας είναι η γλώσσα του πόνου. Δεν έχει νόημα να ανακουφίζεις ένα σωματικό πόνο-ας πούμε από ένα γδαρμένο γόνατο- αλλά να μην νιώθεις ότι είναι απαραίτητο να αντιμετωπίσεις έναν συναισθηματικό πόνο του παιδιού, σαν το άγχος του αποχωρισμού. Κι όμως, δυστυχώς, αυτό κάνουν πολλοί γονείς. Είναι διστακτικοί στο να λάβουν υπόψιν τους το γεγονός ότι ο συναισθηματικός πόνος του παιδιού τους είναι εξίσου αληθινός. Πρόκειται για νευροβιολογικό γεγονός που θα έπρεπε όλοι να σεβόμαστε
*Μερικές φορές σπρώχνουμε τα παιδιά μας προς την ανεξαρτησία πολύ πριν να είναι έτοιμα
Τροφοδοτούμενοι ίσως από φόβο για δική μας εξάρτηση, οι γονεικές συνήθειές μας μπορούν να σπρώξουν τα παιδιά προς πρώιμους αποχωρισμούς. Το να στείλουμε τα παιδία σε καλοκαιρινή κατασκήνωση σε μικρή ηλικία είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Ένα οκτάχρονο παιδί μπορεί να είναι ακόμη υπερευαίσθητο στο άγχος αποχωρισμού και να δυσκολεύεται να μείνει μακριά από τους γονείς του για πολύ καιρό. Ο συναισθηματικός πόνος ενός παιδιού θα πρέπει πάντα να λαμβάνεται σοβαρά υπόψιν σε σοβαρές αποφάσεις που αφορούν στη διάρκεια και τη συχνότητα των περιόδων που τα παιδιά πρέπει να μείνουν μακριά από τους γονείς και στο άτομο με το οποίο θα μείνουν τα παιδιά κατά τη διάρκεια της απουσίας των γονιών. Το σύστημα του γ-αμινοβουτυρικού οξέος (GABA)** του εγκεφάλου είναι ευαίσθητο σε πολύ λεπτές περιβαλλόντικές αλλαγές , όπως ο αποχωρισμός από έναν γονιό. Μελέτες συσχετίζουν τον αποχωρισμό στην πρώιμη παιδική ηλικία, με μεταβολές σε αυτό το σύστημα κατά του άγχους
**Brain story
Υπάρχει ένα βασικός χημικός παράγοντας κατά του άγχους στον εγκέφαλο, που λέγεται γ-αμινοβουτυρικό οξύ (GABA) που φυσιολογικά εμποδίζει τα υψηλά επίπεδα κορτιζόλης και ελέγχει το σύστημα ανίχνευσης απειλών του εγκεφάλου (αμυγδαλή). Οι έρευνες δείχνουν ότι σε νεαρά θηλαστικά που αφήνονται μόνα τους ή κάτω από παρατεταμένες συνθήκες άγχους, μπορεί να υπάρξει αξιοσημείωτη επίίδραση, λόγω αυτού, στον τρόπο με τον οποίο τα γονίδια του GABA αναπτύσσονται στον εγκέφαλο. Αυτό μπορεί να μεταβάλλει την ευαισθησία του εγκεφάλου στο στρες και να έχει σαν αποτέλεσμα έναν αγχώδη τρόπο ζωής για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Μακροπρόθεσμα, ένα τροποποιημένο σύστημα GABA μπορεί να οδηγήσει σε αγχώδεις διαταραχές και κατάθλιψη. Χωρίς αποτελεσματικό χημικό σύστημα κατά του άγχους, οι άνθρωποι μπορεί να αισθάνονται:
-ψυχολογικά εύθραυστοι
-επιρρεπείς στο φόβο ή το θυμό (σε βαθμό ανάρμοστο ως προς μια συγκεκριμένη κατάσταση)
-λιγότερο ικανοί να ηρεμήσουν τον εαυτό τους
-ότι επηρεάζονται εύκολα από ασήμαντους στρεσσογόνους παράγοντες
Ένα τροποποιημένο σύστημα GABA, εξαιτίας υπερβολικού άγχους που δεν έχει ανακουφιστεί στην παιδική ηλικία, μπορέι να κάνει τους ενήλικες επιρρεπείς στη χρήση αλκοόλ για ανακούφιση του άγχους τους. Αυτό συμβάινει γιατί το αλκοόλ ρυθμίζει τεχνητά το σύστημα GABA του εγκεφάλου
*Ακόμη και μικρής διάρκειας αποχωρισμοί μπορεί να είναι επιβλαβείς
Μερικές μελέτες έχουν βρει μακροπρόθεσμες αλλάγες στον άξονα HPA (άξονας υπόθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων) στον παιδικό εγκέφαλο ακόμη και από αποχωρισμούς μικρής διάρκειας, όταν το παιδί έχει αφεθεί με κάποιον μη οικείο φροντιστή. Αυτό το σύστημα αντίδρασης στο άγχος παίζει βασικό ρόλο στο πόσο καλά διαχειριζόμαστε το άγχος στη μετέπειτα ζωή μας. Είναι πολύ ευαίσθητο στο να επηρεαστεί αρνητικά από άγχος στην παιδική ηλικία. Άλλες μελέτες συσχετίζουν τον αποχωρισμό στην παιδική ηλικία με κατάθλιψη………………………………………………………………………………………………………
*Πηγές
15. Caldji C, et al. (2000) The effects of early rearing environment on the development of GABAA and central benzodiazepine receptor levels and novelty-induced fearfulness in the rat, Neuropsychopharmacology Mar:219-29 * Hsu FC, et al. (2003) Repeated neonatal handling with maternal separation permanently alters hippocampal GABAA receptors and behavioural stress responses, Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America Oct 14: 12213-18
23. Pankseep J (2003) Neuroscience. Feeling the pain of social loss, Science 2003 Oct 10: 302(5643):237-39.
24. Caldji C, et al. Variations in Maternal care Alter GABA, Receptor Subunit Expression in Brain Regions Associated with Fear, Neuropsychopharmacology (2003) 28:1950-59.
25. Chugani HT, et al. (2001) Local brain functional activity following early deprivation: a study of postinstitutionalized Romanian orphans, Neuroimage Dec:1290-1301.
26. Paul J, et al. (1986) Positive effects of tactile versus kinesthetic or vestibular stimulation and neuroendochrine and ODC activity in maternally deprived rat pups, Life Science:2081-7 * Sanchez MM, et al. (2001) Early adverse experience as a developmental risk factor for later psychopathology: evidence from rodent and primate models, Development and Psychopathology Summer:419-49. * Kuhn CM, et al. (1988) Responses to maternal separation: mechanisms and mediators, International Journal of Developmental Neuroscience Jun-Jul:261-70