TCC 2: Ποιός έχει τον έλεγχο- Οι δυσάρεστες συνέπειες του παιδοκεντρισμού

Ποιός έχει τον έλεγχο? Οι δυσάρεστες συνέπειες του παιδοκεντρισμού (Who’s in Control?The Unhappy Consequences of Being Child-Centered)
by Jean Liedloff
Πρωτο-δημοσιευμένο στο Mothering Magazine, 1994

Πήρε κάμποσο χρόνο προτού το “πολιτισμένο” μου μυαλό χωνέψει τη σημασία αυτού που έβλεπα. Είχα περάσει πάνω από δύο χρόνια στις ζούγκλες της Νότιας Αμερικής με τους Ινδιάνους της Λίθινης Εποχής. Μικρά αγόρια ταξίδευαν μαζί μας, όταν εμείς στρατολογούσαμε τους πατεράδες τους ως οδηγούς και πλήρωμα, και συχνά μέναμε για μέρες ή βδομάδες στα χωριά των Ινδιάνων Yequana, όπου τα παιδιά έπαιζαν όλη την ημέρα χωρίς επίβλεψη από ενήλικες ή εφήβους. Μόνο μετά την τέταρτη απ τις πέντε αποστολές μου ήταν που μου έκανε εντύπωση το γεγονός ότι ποτέ δεν είχα δει μια σύγκρουση, είτε ανάμεσα σε δύο παιδιά ή μεταξύ ενός παιδιού και ενός ενήλικα. Όχι μόνο τα παιδιά δεν χτύπαγαν το ένα το άλλο, αλλά ούτε καν μάλωναν. Υπάκουαν αμέσως και με χαρά τους μεγαλύτερούς τους , και συχνά κουβαλούσαν μωρά τριγύρω μαζί τους, εν όσο έπαιζαν ή βοηθούσαν στις δουλειές.
Πού ήταν τα “τρομερό δίχρονα” (terrible twos); Πού ήταν τα ξεσπάσματα (tandrums), ο αγώνας να “περάσει το δικό τους” (γινάτι) ο εγωισμός, η καταστρεπτικότητα και απροσεξία τη δική τους ασφάλεια που θεωρούμε κανονική; Πού ήταν η γκρίνια, η πειθαρχία, τα «όρια» που απαιτούνται για τον περιορισμό της αντιπαλότητας; Που ήταν αλήθεια η αντιπαράθεση που εμείς θεωρούμε δεδομένη στη σχέση μεταξύ γονέα και παιδιού; Πού ήταν οι κατηγορίες, οι τιμωρίες, ή οποιοδήποτε σημάδι ανεκτικότητας σχετικά μ αυτά;

Ο τρόπος των Yequana
Υπάρχει μια έκφραση των Yequana που σημαίνει “Τα αγόρια θα είναι αγόρια” Έχει μια θετική χροιά, όμως, και αναφέρεται στο ανήσυχο πνεύμα των αγοριών καθώς τρέχουν τριγύρω και κραυγάζουν και κολυμπούν στο ποτάμι ή παίζουν Yequana μπάντμιντον (ένα μη ανταγωνιστικό παιχνίδι όπου όλοι οι παίκτες κρατούν ένα φτερό cornhusk στον αέρα όσο το δυνατόν περισσότερο χτυπώντας το με τα χέρια ανοικτά). Άκουσα πολλές φωνές και πολύ γέλιο όταν τα αγόρια έπαιζαν σε εξωτερικούς χώρους, αλλά τη στιγμή που ήταν μέσα στις καλύβες, χαμήλωναν τις φωνές τους για να διατηρήσουν την υπάρχουσα ησυχία. Ποτέ δεν διέκοπταν μιαν ενήλικη συνομιλία. Στην πραγματικότητα, μιλούσαν σπάνια στις παρέες ενηλίκων, αρκούνταν να ακούν και να προσφέρουν μικρές υπηρεσίες όπως το να φέρνουν γύρω τα κεράσματα ή τα ποτά.
Μακριά από το να ναι πειθαρχημένα ή κατασταλμένα σε συμβατή συμπεριφορά, αυτά τα αγγελούδια είναι χαλαρά και χαρούμενα. Και μεγαλώνοντας γίνονται ευτυχισμένοι, ασφαλείς και συνεργατικοί ενήλικες!
Πώς το κάνουν; Τι γνωρίζουν οι Yequana για την ανθρώπινη φύση που σε μας διαφεύγει; Τι μπορούμε να κάνουμε για να πετύχουμε μη αντιθετικές σχέσεις με τα παιδιά μας στην νηπιακή ηλικία, ή και αργότερα, αν έχει γίνει μια κακή αρχή;

Η «πολιτισμένη» Εμπειρία
Στο ιδιωτικό ιατρείο μου, οι άνθρωποι με συμβουλεύονται για να ξεπεράσουν τις δηλητηριώδεις επιπτώσεις από αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό τους που διαμορφώθηκαν κατά την παιδική ηλικία. 1) Πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους είναι γονείς, που επιθυμούν να μην υποβάλλουν τα παιδιά τους στο είδος της αλλοτρίωσης που υπέστησαν οι ίδιοι στα χέρια των δικών τους -συνήθως καλών προθέσεων- γονιών. Θέλουν να μάθουν πώς μπορούν να αναθρέψουν τα παιδιά τους ευτυχισμένα και ανώδυνα. Οι περισσότεροι από αυτούς τους γονείς έχουν λάβει τις συμβουλές μου και, ακολουθώντας το παράδειγμα των Yequana, διατηρούν με τα μωρά τους φυσική επαφή όλη την ημέρα και τη νύχτα έως ότου αρχίσουν να μπουσουλούν.
2 ) Ορισμένοι, ωστόσο, μένουν έκπληκτοι και απογοητευμένοι βρίσκοντας τα μικρά τους να γίνονται “απαιτητικά” ή θυμωμένα – συχνά προς τον πλέον αφοσιωμένο γονιό τους. Καμιά ποσότητα αφοσίωσης και αυτοθυσίας δεν βελτιώνει την διάθεση των μικρών. Οι αυξημένες προσπάθειες για να τα εξευμενίσουν δεν κάνουν τίποτα, αλλά αυξάνουν την απογοήτευση τόσο γονέα όσο και του παιδιού. Γιατί, λοιπόν, οι Yequana δεν έχουν την ίδια εμπειρία;
Η κρίσιμη διαφορά είναι ότι οι Yequana δεν τοποθετούν στο επίκεντρο το παιδί. Μπορεί να κάνουν τρυφερά “μύτη-μύτη” κατά διαστήματα με τα μωρά τους, να παίζουν “κουκου-τσα”, ή να τους τραγουδούν, αλλά η μεγάλη πλειοψηφία του χρόνου του φροντιστή δαπανάται δίνοντας προσοχή σε κάτι άλλο … όχι στο μωρό! Τα μεγαλύτερα παιδιά, τη φροντίδα των μωρών τη θεωρούν, επίσης, ως μη-δραστηριότητα έτσι, αν και τα μεταφέρουν παντού, σπάνια τους δίνουν άμεση προσοχή. Έτσι, τα μωρά των Yequana βρίσκονται στο κέντρο των δραστηριοτήτων που θα ενταχθούν αργότερα καθώς προχωρούν μέσα από τα στάδια της ανάπτυξης (σούρσιμο, μπουσούλημα, περπάτημα, ομιλία). Η πανοραμική θέα της εμπειρίας, των συμπεριφορών, του ρυθμού και της γλώσσας της μελλοντικής ζωής τους, τους παρέχει μια πλούσια βάση για την ανάπτυξη της συμμετοχής τους σ αυτήν.
Το να το παίζουν, να του μιλούν, ή να το θαυμάζουν όλη τη μέρα στερεί απ’ ‘το μωρό- που βρίσκεται στη φάση της αγκαλιάς -το ρόλο του θεατή, που θα ήταν σωστός για το μωρό. Καθώς δεν μπορεί να πει τι χρειάζεται, θα δείξει τη δυσαρέσκεια του. Προσπαθώντας να τραβήξει την προσοχή του φροντιστή του, όμως – και εδώ είναι η αιτία της προφανούς σύγχυσης – ο σκοπός του είναι να κάνει τον φροντιστή του να αλλάξει την μη-ικανοποιητική εμπειρία του, να ασχοληθεί με τις δικές του δουλειές, με αυτοπεποίθηση και χωρίς να φανεί πως ζητά την άδειά του. Μόλις η κατάσταση διορθωθεί, η συμπεριφορά αναζήτησης προσοχής, που ερμηνεύουμε λανθασμένα για μόνιμη, τείνει να υποχωρεί. Η ίδια αρχή ισχύει και στα στάδια που έπονται αυτού της αγκαλιάς.

Μια αφοσιωμένη μητέρα στην Ανατολική Ακτή, όταν άρχισε τηλεφωνικές συνεδρίες μαζί μου, βρισκόταν στα όρια των αντοχών της. Βρισκόταν σε πόλεμο με τον αγαπημένο τρίχρονο γιο της, ο οποίος συχνά τη διέκοπτε άγρια, μερικές φορές τη χτυπούσε, της φώναζε “Σκάσε!” μεταξύ άλλων θλιβερών εκφράσεων οργής και ασέβειας. Είχε δοκιμάσει να τον συνετίσει με διάλογο, ρωτώντας τον τι θα ήθελε από εκείνην, να τον δωροδοκήσει, και μιλώντας του όσο πιο γλυκά μπορούσε πριν χάσει την υπομονή της και πριν του βάλει τις φωνές. Στη συνέχεια, καταναλωνόταν στην ενοχή και στην προσπάθεια να “του το επανορθώσει”, με συγνώμες, εξηγήσεις, αγκαλιές, ή ιδιαίτερα κεράσματα για να αποδείξει την αγάπη της – οπότε το πολύτιμο μικρό αγόρι της θα απαντούσε εκφράζοντας νέες κακότροπες απαιτήσεις.

Κάποιες φορές σταματούσε να προσπαθεί να τον ευχαριστήσει και πήγαινε με σφιγμένα χείλη στις δουλειές της, παρά τις κραυγές και τις διαμαρτυρίες του. Αν τελικά κατάφερνε να κρατηθεί εκτός αρκετά γι ‘αυτόν ώστε να εγκαταλείψει την προσπάθεια να την ελέγχει και να ηρεμήσει, θα μπορούσε να την κοιτάξει ο μικρός με τα όμορφα, δακρύβρεχτα μάτια του και να της πει, “Σ’ αγαπώ, μαμά!” και τότε εκείνη, σχεδόν ανέλπιστα, μέσα στην ευγνωμοσύνη της για αυτή τη στιγμιαία ανάπαυλα από την βαριά ενοχή στο στήθος της, σύντομα θα τρώει από το αφράτο, λερωμένο με μαρμελάδα χεράκι του και πάλι. Ο μικρός τότε θα γίνει αυταρχικός, θυμωμένος και αγενής, και ολόκληρο αυτό το σπαρακτικό σενάριο θα επαναληφθεί, κάνοντας την απελπισία της πελάτισσας μου βαθύτερη.

Ακούω πολλές παρόμοιες ιστορίες από πελάτες στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά, τη Γερμανία, την Αγγλία και, γι ‘αυτό πιστεύω ότι είναι δίκαιο να πούμε πως το πρόβλημα αυτό είναι κυρίως διαδεδομένο ανάμεσα στους πιο μορφωμένους, του πιο καλοπροαίρετους γονείς στις Δυτικές κοινωνίες. Αγωνίζονται με παιδιά που φαίνεται να θέλουν να κρατούν τους ενήλικες υπό τον έλεγχό τους, υπάκουων σε κάθε ιδιοτροπία τους. Για να γίνουν τα πράγματα χειρότερα, πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι το φαινόμενο αυτό μαρτυρεί την ευρέως διαδεδομένη αντίληψη ότι το είδος μας, μοναδικό ανάμεσα σε όλα τα πλάσματα, είναι από τη φύση του αντικοινωνικό και απαιτούνται χρόνια “αντίστασης” («πειθαρχίας», «κοινωνικοποίησης») ώστε να καταστεί βιώσιμο, ή “καλό”. Όμως, όπως οι Yequana, οι Μπαλινέζοι, αλλά και πολλοί άλλοι λαοί έξω από την πολιτιστική τροχιά μας αποκαλύπτουν, μια τέτοια αντίληψη είναι απολύτως λανθασμένη. Τα μέλη μιας κοινωνίας εγκλιματίζονται στην κουλτούρα της, όπως τα μέλη της κάθε άλλης.

Ο δρόμος προς την Αρμονία

Τι προκαλεί λοιπόν αυτή τη δυστυχία; Τι έχουμε παρεξηγήσει σχετικά με την ανθρώπινη φύση μας; Και τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να προσεγγίσουμε την αρμονία που απολαμβάνουν οι Yequana με τα παιδιά τους;

Φαίνεται ότι πολλοί γονείς νηπίων, στην αγωνία τους να μην είναι ούτε αμελείς, ούτε ασεβείς, έχουν ξεφύγει προς αυτό που φαίνεται να είναι η αντίπερα όχθη. Σαν μάρτυρες του άχαρου σταδίου της φάσης της αγκαλιάς, έχουν επικεντρωθεί στα παιδιά τους, αντί να ασχολούνται με τις δραστηριότητες των ενηλίκων που τα παιδιά μπορούν να παρακολουθήσουν, να ακολουθήσουν, να μιμηθούν και να βοηθήσουν, όπως είναι η φυσική τους τάση. Με άλλα λόγια, επειδή ένα νήπιο θέλει να μάθει τι κάνουν οι δικοί του άνθρωποι, περιμένει να είναι σε θέση να επικεντρώσει την προσοχή του σε έναν ενήλικο (τη μαμά πχ), η οποία επικεντρώνεται στις δικές της ασχολίες. Μια ενήλικη που σταματά ό, τι κάνει και προσπαθεί να εξακριβώσει τι θέλει το παιδί της να κάνει, βραχυκυκλώνει αυτήν την προσδοκία. Ομοίως σημαντικά, εμφανίζεται στο νήπιο σα να μην ξέρει πώς να συμπεριφερθεί, να χάνει την εμπιστοσύνη του και, ακόμη πιο ανησυχητικά, να αναζητά καθοδήγηση από αυτό, το δίχρονο ή τρίχρονο, το οποίο στηρίζεται σε αυτήν, περιμένοντας να είναι ήρεμη, αρμόδια, και σίγουρη για τον εαυτό της.
Αρκετά προβλέψιμη αντίδραση ενός μικρού παιδιού στη γονική αβεβαιότητα είναι να ωθήσει τους γονείς του ακόμα περισσότερο εκτός ισορροπίας, μέχρι να βρει ένα μέρος όπου θα παραμείνουν σταθεροί και έτσι να καθησυχάσει το άγχος του για το ποιος είναι υπεύθυνος. Μπορεί να συνεχίσει να μουτζουρώνει στους τοίχους, αφού η μητέρα του το έχει παρακαλέσει να σταματήσει, με μια απολογητική φωνή που δηλώνει πως ούτε η ίδια πιστεύει ότι θα υπακούσει. Όταν θα του πάρει μετά μακριά τους μαρκαδόρους του, δείχνοντας ταυτόχρονα πως τρέμει την οργή του, το νήπιο ακριβώς σαν κοινωνικό πλάσμα που είναι- ανταποκρίνεται στις προσδοκίες της, ξεσπώντας σε κραυγές οργής.
Αν διαβάσει εσφαλμένα το θυμό του, προσπαθεί ακόμα πιο έντονα να εξακριβώσει τι θέλει, ισχυρίζεται, εξηγεί, και εμφανίζεται όλο και πιο απεγνωσμένα να προσπαθεί να το εξευμενίσει, το παιδί θα αναγκάζεται να προβαίνει σε πιο εξωφρενικές, πιο απαράδεκτες απαιτήσεις. Αυτό θα πρέπει να συνεχίσει να το κάνει μέχρι επιτέλους εκείνη να αναλάβει ηγετικό ρόλο και το παιδί να αισθανθεί ότι η τάξη αποκαταστάθηκε. Το νήπιο μπορεί να μην έχει ακόμα μιαν ήρεμη, αξιόπιστη και σίγουρη φιγούρα εξουσίας, ώστε να διδαχθεί από αυτήν, καθώς η μητέρα του, τώρα κινείται από το σημείο ‘όπου χάνει την ψυχραιμία της μέχρι το σημείο στο οποίο η ενοχή και οι αμφιβολίες για την γονική της ικανότητα αναδεύονται ξανά. Παρ ‘όλα αυτά, το παιδί θα πάρει την πενιχρή διαβεβαίωση, ότι στα δύσκολα, τον “απάλλαξαν απ τα καθήκοντα του” και από το αίσθημα πανικού πως αυτό θα πρέπει με κάποιο τρόπο να ξέρει τι πρέπει εκείνη να πράξει!

Θέτοντας το απλά, όταν ένα παιδί αναγκάζεται να προσπαθήσει να ελέγξει τη συμπεριφορά ενός ενήλικα, δεν είναι επειδή το παιδί θέλει να πετύχει, αλλά επειδή το παιδί πρέπει να είναι βέβαιο ότι ο/η ενήλικας γνωρίζει τι κάνει. Από κει και μετά, το παιδί δεν μπορεί να αντισταθεί σ αυτό το τεστ, μέχρι η ενήλικη να σταθεί σταθερή και το παιδί να μπορεί να έχει αυτήν τη βεβαιότητα. Κανένα παιδί δεν θα φανταζόταν να προσπαθεί να αναλάβει την πρωτοβουλία από έναν ενήλικα, εκτός εάν το παιδί λαμβάνει το σαφές μήνυμα ότι η εν λόγω δράση αναμένεται – δεν είναι η επιθυμητή, αλλά αναμένεται! Επιπλέον, όταν το παιδί αισθάνεται ότι έχει επιτύχει τον έλεγχο, μπερδεύεται και τρομοκρατείται και πρέπει να φτάσει στα οποιαδήποτε άκρα για να αναγκάσει τον ενήλικα να πάρει πίσω την αρχηγία, εκεί όπου αυτή ανήκει.

Όταν αυτό είναι κατανοητό, ο φόβος των γονέων να επιβληθούν στο παιδί τους έχει αρθεί, και βλέπουν πως δεν υπάρχει καμία ανάγκη αντιπαλότητας. Διατηρώντας τον έλεγχο, ικανοποιούν τις ανάγκες του αγαπημένου τους παιδιού, αντί να ενεργούν κόντρα σε αυτές.
Στην πελάτισσα μου της Ανατολικής Ακτής πήρε μια εβδομάδα ή δύο για να φανούν τα πρώτα αποτελέσματα αυτής της νέας κατανόησης. Στη συνέχεια, γενιές παρανοήσεων και η δύναμη των παλιών συνηθειών έκαναν κάπως περιπετεώδη τη μετάβαση της οικογένειας από τις προηγούμενες ανταγωνιστικές προς τις καινούριες μη-ανταγωνιστικές συμπεριφορές. Σήμερα, η ίδια και ο σύζυγός της, καθώς και πολλοί από τους άλλους πελάτες μου που έχουν ομοίως πληγεί, είναι ευτυχώς πεπεισμένοι από την εμπειρία τους ότι τα παιδιά, όχι απλά δεν είναι αντιδραστικά, αλλά είναι από τη φύση τους βαθύτατα κοινωνικά.
Αναμένοντας τα παιδιά να είναι κοινωνικά, είναι αυτό που τους επιτρέπει να γίνονται τέτοια. Το παιδί ανταποκρίνεται στην προσδοκία των γονιών του να είναι κοινωνικό, καθώς αντιλαμβάνεται αυτήν τους την προσδοκία. Με τον ίδιο τρόπο, η εμπειρία των γονέων της κοινωνικότητας στο παιδί ενισχύει την προσδοκία τους από αυτό. Έτσι λειτουργεί. Σε μια ευχαριστήρια επιστολή του προς εμένα, ο σύζυγος της πελάτισσας της Ανατολικής Ακτής μου έγραψε, για τη σύζυγό του, τον γιο τους, και τον ίδιο:. “[Εμείς] μεγαλώσαμε και μάθαμε και αγαπηθήκαμε μαζί, με έναν θαυματουργό τρόπο. Οι σχέσεις μας συνεχίζουν να εξελίσσονται προς μια εντελώς θετική κατεύθυνση αγάπης. ”

Notes1. Jean Liedloff, Normal Neurotics Like Us, Mothering, no. 61 (Fall 1991): 32-27.2. Jean Liedloff, The Importance of the In-Arms Phase, Mothering, no. 50 (Winter 1989): 16-19.
Copyright ©1991 by Jean Liedloffπηγή/πρωτότυπο κείμενο: http://www.continuum-concept.org/reading/whosInControl.html